روزنامه‌نگاری تحقیقی در جهان سوم

اشاره: مطلب پیش رو از فصل هشتم کتاب 'راهنمای روزنامه‌نگاری درجهان سوم' انتخاب شده است. این کتاب را آلبرت ال هستر و وای لان جی تو نوشته اند که در سال 2007 توسط حسن عبدالکریم در عراق به زبان کردی برگردانده شده است.
مقاله حاضر نیز یکی از مجموعه هفده مقاله کتاب فوق است و توسط ال هستر(Albert L. Hester) به نگارش درآمده است. وی در سال 1879در آمریکا به دنیا آمد، سال 1975 در دانشگاه داکوتای جنوبی و سال 1987 در دانشگاه جورجیا استاد ارتباطات بین الملل بوده است. ارتباطات و توسعه، آموزش روزنامه‌نگاران و مشکلات آنان در جهان سوم از جمله مقالات و حوزه های علاقه‌مندی ال هستر است.

***

روزنامه‌نگاری تحقیقی، سخت ترین نوع روزنامه‌نگاری است که عده ای آن را نوعی مبارزه، پلیس مخفی و حتی سگ نگهبان می‌دانندکه مدام باید به دنبال خرابکارن، تبهکاران، متهمان، گناهکاران، مفسدان و خطاکاران باشد، اما آیا واقعا تعریف روزنامه‌نگاری تحقیقی این است. با وجود این‌که دراین نظرات فوق بخشی از تعریف گزارش تحقیقی نهفته است اما متاسفانه بیشتر روزنامه‌نگاران جهان سوم، دغدغه این نوع روزنامه‌نگاری را ندارند و فقط به دنبال پوشش رویدادهایی چون افتتاحیه ها، جلسات و سمینارها هستند. به نظر می‌رسد روزنامه‌نگاری تحقیقی نوعی روزنامه‌نگاری عمقی است که درجهان سوم، ویژگی‌های زیر را دارد:

• 1- زمانی باید تحقیق روزنامه‌نگاری انجام داد که موضوع مورد نظر در جریان و در حال وقوع بوده و پیامدی داشته باشد و یا اصلاحی صورت گرفته باشد، در صورتی که اغلب تحقیق های روزنامه‌نگاری، مرور وبررسی کارهای انجام شده است.
• 2- زمان زیاد برای انجام تحقیق، فضای زیاد برای چاپ، نیاز به وقت زیاد برای نوشتن و بیشتر اوقات نیاز به بودجه زیاد جهت به انجام رساندن تحقیق از ویژگی‌های این نوع روزنامه‌نگاری است.
• 3- تحقیق های این نوع روزنامه‌نگاری، جذاب هستند که گاهی نیز به چاپ های مجدد نیاز دارند.
• 4- این نوع روزنامه‌نگاری به چاپ عکس، طرح، جدول، نقشه و کاریکاتور اهمیت زیادی می‌دهد.
• 5- معمولا بیشتر روزنامه‌نگاران با تجربه و توانمند به این نوع روزنامه‌نگاری می‌پردازند.
• 6- قبل از چاپ مطالب، باید نظرات مدیر مسئول، صاحب امتیاز، سردبیریا ادارات واشخاص مورد اشاره در مطلب مد نظر قرار گیرد، زیرا در بیشتر اوقات به دلیل پایین بودن آستانه نقد، مشکلاتی برای نویسنده پیش خواهد آمد.
• 7- قبل از پرداختن به این نوع روزنامه‌نگاری، باید روزنامه‌نگار از دست اندرکاران سوالاتی با این مضمون بپرسد که ؛ هدف از تهیه مطلب چیست؟ موضوع اصلی و حقیقی کدام است؟ حقیقتی که می‌خواهیم درباره آن بنویسیم چیست؟ و آنچه را که می‌خواهیم کشف کنیم چیست؟
• 8- برای نوشتن تحقیق روزنامه‌نگاری اگر می‌خواهیم پول کمتری خرج کنیم باید برنامه‌ای دقیق برای گردآوری اطلاعات ونوشتن داشته باشید.
• 9- باید روزنامه‌نگاران را از خطرات این نوع روزنامه‌نگاری چون مشخص نبودن خطوط قرمز در مورد برخی از مسائل، حساس بودن ونزاع برانگیز بودن آگاه کرد.
• 10- باید روزنامه‌نگار، سوال‌هایی که وی را در رسیدن به کشف حقیقت یاری می‌دهد، به طور خیلی دقیق مشخص کند.
• 11- باید روزنامه‌نگار بررسی کند که اطلاعات لازم را ازچه طریقی می‌توان کسب کرد؛ مصاحبه، مشاهده از نزدیک، مطالعه کتابخانه‌ای و. . .
• 12- باید روزنامه‌نگار از لحاظ توانایی انجام تحقیق به تنهایی، تعداد افراد مورد نیاز برای کار، میزان هزینه و. . . بررسی‌های لازم را انجام دهد.
• 13- روزنامه‌نگار باید پیگیر سوژه هایی باشد که درتوانایی وی ورسانه اش است.
• 14- باید روزنامه‌نگار به سوژه هایی بپردازد که ارتباط تنگانگ با مردم دارند و مردم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند مانند؛
• - سوژه: حضور بیگانگان در کشور
• - نوع پرسش ها و دیدگاهها برای شروع کار: چرا بیگانه در کشور ما حضور دارد؟ سران مملکت چه نفعی از حضور بیگانه می‌برند؟ آیا حضور بیگانه باعث پیشرفت امور است؟ آیا حضور بیگانه، تهدیدی برای استقلال کشور است؟ آیا بیگانه به قوانین ما احترام می‌گذارد و یا از آنها پیروی می‌کند؟ آیا قانونی در خصوص حضور بیگانه درکشورها وجود دارد؟
• - سوژه: حضور شرکت های پیمانکار خارجی درکشور
• - نوع پرسش‌ها و دیدگاه‌ها برای شروع کار: بررسی اسناد مالی و آیا آنها اسناد مالی خود را منتشر می‌کنند و شفافیت مالی دارند؟ آیا شرکت‌های خارجی که طرح های معدن و راه‌سازی را در پیمان دارند به دلیل نبود قوانین زیست محیطی در کشور و عدم پیگیری از سوی سازمانها، به تخریب منابع طبیعی و محیط زیست نمی پردازند؟ آیا شرکت‌ها از این‌که تعدادی زیاد از مردم را به کار می‌گیرند از آنها سوء استفاده نمی‌کنند؟
• - چند سوژه دیگر:
• - آلودگی زیست محیطی و نحوه حفاظت از محیط زیست به دلیل ازدیاد جمعیت، مهاجرت بی‌رویه، تعجیل در ایجاد شهرک‌های صنعتی و صنعتی سازی.
• - پنهان کردن باقی مانده شیمیایی و آثار جنگ.
• - ازدست دادن فرهنگ ملی به دلیل عدم آگاهی و در نتیجه عدم تلاش برای حفظ آن.
• - علت عقب ماندگی اقتصادی.
• - تخریب منابع طبیعی.
• - مشکلات زنان.
• - اختصاص بودجه‌های زیاد برای بخش نظامی و عدم توجه به دیگر بخش‌ها چون آموزش و پرورش.

منبع: ال هستر ،آلبرت و جی تو، وای لان. را به ری روژنامه نووس له جیهانی سیهه مدا، ترجمه ازعربی؛ حسن عبدالکریم، عراق  هولیر، انتشارات مکریانی، چاپ اول 2007،268صفحه، صص 126-113

ترجمه: ابراهیم محمدحسینی