چه‌طور آینده‌ی رسانه‌ را در آغوش بگیریم؟

مجمع جهانی اقتصاد در «گزارش آینده‌ی مشاغل 2025» نشان می‌دهد چگونه تحولات فناورانه، تغییرات اقتصادی و ظهور مهارت‌های جدید، فرصت‌های شغلی گسترده‌ای در حوزه‌‌های مختلف شغلی به وجود می‌آورد. اما این فرصت‌ها در میدان رسانه، روزنامه‌نگاری و روابط‌عمومی چگونه خواهد بود؟

چرا آینده‌ی مشاغل رسانه‌ای مهم است؟
رسانه‌ها، روزنامه‌نگاران و متخصصان روابط‌عمومی همواره در خط مقدم انتقال اطلاعات، آگاهی‌بخشی و شکل‌دهی به افکار عمومی قرار داشته‌اند. در دنیایی که هر روز شاهد پیشرفت سریع فناوری‌ هستیم، شیوه‌های سنتی اطلاع‌رسانی و ارتباطات نیز به شدت دستخوش تغییر شده است. اگر نگاهی به روندهای جهانی بیندازیم، می‌بینیم مشاغل رسانه‌ای، از تولید محتوا تا روابط‌عمومی و تحلیل داده‌ها، در حال گذار از یک وضعیت سنتی به وضعیتی پیشرفته و پویا هستند.
دیگر فقط مهارت‌های کلاسیک نوشتن خبر یا ارسال پیام‌های تبلیغاتی کافی نیست؛ امروز به ترکیبی از دانش ارتباطات، فناوری‌های هوش مصنوعی، داده‌کاوی و حتی ملاحظات اخلاقی نیاز داریم و اگر مهارت‌های نرم (نظیر خلاقیت، تفکر تحلیلی، انعطاف‌پذیری و کار تیمی) خود و فرزندان‌مان را ارتقا ندهیم، فرصتی را که هوش مصنوعی برای امروز رسانه‌های ایران فراهم کرده، می‌سوزانیم.
در سطح جهانی، «گزارش آینده مشاغل 2025» از مجمع جهانی اقتصاد [1]با بررسی بیش از 1000 کارفرمای بزرگ در 55 اقتصاد دنیا و 22 گروه صنعتی، بیان می‌کند که چگونه روندهای کلان مانند هوش مصنوعی، اتوماسیون، افزایش شکاف‌های ژئو‌اقتصادی، فشارهای اقتصادی، تغییرات جمعیتی و گذار به اقتصاد سبز در فاصله‌ی سال‌های 2025 تا 2030 بر بازار کار اثر خواهند گذاشت. در همین حال، نگاهی به گزارش‌های جسته گریخته از «وضعیت روزنامه‌نگاری و روابط‌عمومی در ایران» طی سال‌های اخیر نیز پنجره‌ای باز می‌کند به واقعیت‌های در حال تغییر این حرفه‌ها در ایران. ترکیب این دو منبع می‌تواند نمایی جامع از تحولات و فرصت‌های پیش رو در اختیار جامعه‌ی رسانه‌ای کشور قرار دهد.
بیایید ببینیم مهم‌ترین یافته‌های گزارش مجمع جهانی اقتصاد راجع به روندهای شغلی و مهارت‌های مورد نیاز چیست.
مهم‌ترین پیشران‌های تغییر تا سال 2030
بر اساس «گزارش آینده مشاغل 2025»[2]، پنج روند کلان تا سال 2030 دنیای کار را عمیقاً تحت تأثیر قرار می‌دهند:

1. تغییرات فناورانه: هوش مصنوعی، خودکارسازی، یادگیری ماشینی، پردازش کلان‌داده‌ها و گسترش فناوری‌های روباتیک از مهم‌ترین عوامل دگرگونی مشاغل در سراسر جهان خواهند بود. شرکت‌کنندگان در این پژوهش، دسترسی گسترده‌تر به ابزارهای دیجیتال (60%) و به‌ویژه پیشرفت‌های حوزه‌ی هوش مصنوعی (86%) را از تأثیرگذارترین روندها می‌دانند.
2. شکاف‌های ژئو‌اقتصادی و فضای پرتنش سیاسی: مجمع جهانی اقتصاد اشاره می‌کند که تنش‌های ژئو‌اقتصادی و موانع تجارت بین‌المللی می‌تواند منجر به تغییر سیاست‌های استخدامی، روندهای بومی‌سازی [3]و همچنین افزایش نیاز به متخصصانی در حوزه‌های امنیت شبکه و داده شود.
3. نگرانی‌های اقتصادی و هزینه‌های زندگی: تورم جهانی و افزایش هزینه‌های زندگی (که تقریباً نیمی از کارفرمایان آن را از عوامل اصلی تغییر در سازمان خود می‌دانند) می‌تواند هم به فرصت‌های شغلی تازه منجر شود و هم باعث کاهش برخی موقعیت‌ها.
4. تغییرات جمعیتی: با پیر شدن جمعیت در برخی کشورهای ثروتمند و افزایش جمعیت جوان در کشورهای در حال توسعه، تقاضا برای مهارت‌های مربوط به مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و پرورش و همین‌طور مدیریت منابع انسانی افزایش خواهد یافت.
5. گذار سبز[4] : افزایش نگرانی‌های زیست‌محیطی و سیاست‌های اقلیمی، رشد مشاغل مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر، مهندسی محیط‌زیست و مدیریت پایدار را در پی دارد و در عین حال، مهارت‌هایی نظیر «مدیریت محیط‌زیستی» و «مسئولیت‌پذیری اجتماعی» را پررنگ‌تر می‌کند.

• رشد در نقش‌های فناورانه: شغل‌هایی مثل متخصص هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی، توسعه‌دهندگان نرم‌افزار و اپلیکیشن، مهندسان فین‌تک، متخصصان کلان‌داده، تحلیلگران امنیت شبکه و متخصصان اتوماسیون در صدر فهرست سریع‌ترین مشاغل در حال رشد هستند.
• مشاغل سبز: مهندسان انرژی‌های تجدیدپذیر، متخصصان خودروهای الکتریک و خودران، و مهندسان محیط‌زیست از دیگر حوزه‌های رو به رشدند که همسو با گذار سبز و الزامات اقلیمی پیش می‌روند.
• مشاغل خدماتی و مراقبت: در کنار فناوری، «مشاغل خط مقدم» مانند کارگران مزرعه، رانندگان حمل‌ونقل، نیروی کار ساختمانی، فروشندگان حضوری و کارکنان مراکز فروش مواد غذایی و همچنین مشاغل مرتبط با سلامت (پرستاران، مراقبین سالمندان، مددکاران اجتماعی) رشد خیره‌کننده‌ای خواهند داشت.
• افول برخی مشاغل سنتی: نقش‌هایی مانند منشی‌گری و کارمندان دفتری، متصدیان باجه‌های بانکی، ورود اطلاعات[5] و پستچی‌ها با تداوم روندهای اتوماسیون، با کاهش مواجه می‌شوند.

• مهارت‌های نرم: تحلیل‌گری و تفکر انتقادی، خلاقیت، انعطاف‌پذیری و چابکی [6]بیش از پیش در کانون توجه کارفرمایان قرار دارند. مهارت‌های رهبری، توان نفوذ اجتماعی و توانایی همدلی و کار گروهی نیز در آینده اهمیت زیادی دارند. این‌ها مهارت‌هایی نیست که گفت‌وگو با هوش مصنوعی در ما و فرزندان‌مان به وجود بیاورد. اینجاست که در آینده می‌بایست فرزندان‌مان را بیشتر در موقعیت‌های واقعی بگذاریم و اجازه دهیم برای چالش‌های بازی‌های کودکانه خودش راه‌حل پیدا کند.
• مهارت‌های فناورانه: موضوع این است که در آینده نمی‌توانیم مهارت‌های مرتبط با هوش مصنوعی و کلان‌داده را بیاموزیم بدون اینکه با اصول اخلاقی و رفتاری انسان آشنا شده باشیم. پس می‌بایست در درجه‌ی نخست انسان‌هایی تحلیل‌گر تربیت کنیم و تا در مواجهه با ابزارهای نوین هوشمند، دچار از خودباختگی نشوند. آشنایی با شبکه و امنیت سایبری  و همین‌طور سواد فناورانه بسیار مهم است. این برای والدین هم اهمیت دارد. چون فرزندان در آموختن کار با ابزارهای هوشمند، از پدر و مادرها سریع‌تر عمل می‌کنند و والدین باید سواد فناورانه داشته باشند تا بتوانند کودک خود را در این مسیر راهنمایی کنند.
• ضرورت یادگیری مداوم: بر اساس این گزارش، 59 درصد نیروی کار جهان تا سال 2030 نیازمند بازآموزی یا ارتقای مهارت‌های خود خواهند بود. شاید نکته‌ی قابل توجه این باشد که این «مهارت‌آموزی مستمر» دیگر یک انتخاب نیست، بلکه به دلیل سرعت تحولات فناوری و شغلی، امری ضروری قلمداد می‌شود.

1. متخصص محتوای هوش مصنوعی[7]: مسئول استفاده از ابزارهای پیشرفته‌ی تولید محتوا (نظیر پردازش زبان طبیعی و الگوریتم‌های مولد متن) برای تولید، پالایش و ارزیابی محتوا در پلتفرم‌های مختلف است. این افراد همچنین بر اساس تحلیل‌های آماری، پیشنهادهایی برای بهبود بازخورد مخاطبان ارائه می‌دهند.
2. تحلیلگر داده در رسانه و روابط‌عمومی[8]: متخصصانی که با جمع‌آوری داده‌های مربوط به رفتار مخاطبان، شاخص‌های بازدید و تعامل، روندهای بازار، داده‌های شبکه‌های اجتماعی و...، به تصمیم‌گیری بهتر در حوزه‌ی محتوا و استراتژی رسانه‌ای کمک می‌کنند.
3. افسر اخلاق هوش مصنوعی[9]: با افزایش نقش هوش مصنوعی در رسانه، نگرانی‌ها در مورد حریم خصوصی داده‌ها، سوگیری الگوریتم‌ها و شفافیت در تولید محتوا نیز افزایش می‌یابد. افسران اخلاق هوش مصنوعی نقشی اساسی در پایش رعایت اصول اخلاقی و حقوقی در استفاده از هوش مصنوعی دارند.
4. متخصص روزنامه‌نگاری خودکار[10]: این افراد وظیفه دارند سیستم‌های خبرنگاری خودکار و ربات‌های تولید خبر را طراحی، پیاده‌سازی و نظارت کنند تا در عین سرعت بخشیدن به فرایند انتشار خبر، دقت و صحت مطالب و همچنین ملاحظات اخلاقی رعایت شود.
5. استراتژیست ادغام هوش مصنوعی[11]: این افراد وظیفه دارند که فرایندهای سنتی رسانه‌ای و روابط‌عمومی را شناسایی کنند و به‌صورت هوشمندانه با ابزارها و راهکارهای هوش مصنوعی ترکیب کنند. چنین رویکردی نیازمند تحلیل نیازهای سازمان، برآورد ریسک‌ها و هزینه‌ها، آموزش کارکنان و حصول اطمینان از کارایی سیستم‌های جدید است.

1. افزایش رقابت در بازار رسانه

2. پاسخ به چالش‌های اقتصادی

3. نیاز به ارتقای مهارت‌های انسانی در کنار مهارت‌های فناوری

4. ضرورت تحلیل داده‌ها

5. توجه به اصول اخلاقی و حرفه‌ای

1. سرمایه‌گذاری بر یادگیری مداوم

2. تقویت مهارت‌های تجزیه و تحلیل داده

3. توسعه‌ی مهارت‌های نرم

4. شناخت نیازهای نسل جدید مخاطبان

5. همکاری بین‌رشته‌ای

6. جذب سرمایه و تنوع‌بخشی به مدل‌های درآمدی

7. ایجاد ساختارهای نظارت بر اخلاق هوش مصنوعی

1. مشکلات زیرساختی و فیلترینگ

2. محدودیت مالی و سرمایه‌گذاری ناکافی

3. خلأ قانون‌گذاری و حمایت اجرایی

4. ضعف آموزش کاربردی

1. نیروی جوان تحصیل‌کرده

2. رونق استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان

3. امکان همکاری‌های بین‌المللی

1. باید با آغوش باز از یادگیری مداوم استقبال کنیم؛ چون که مهارت‌های امروز، تضمین‌کننده‌ی فردای ما نیست.
2. می‌بایست با نگاه تحلیلی و اخلاقی به هوش مصنوعی بنگریم؛ تا این ابزار جایگزین خلاقیت و قضاوت انسانی نشود بلکه آن را تقویت کند.
3. باید صدای مردم باشیم؛ چون نقش حیاتی روزنامه‌نگاری و روابط‌عمومی در شکل‌دهی به گفت‌وگوی اجتماعی، جز با فهم عمیق دغدغه‌های مردمی امکان‌پذیر نیست.
4. و در نهایت، باید با هم همکاری کنیم؛ چه در قالب تشکل‌ها و اتحادیه‌های رسانه‌ای و چه در قالب پروژه‌های بین‌رشته‌ای، تا از دانش و تجربه‌ی جمعی برای خلق آینده‌ای روشن‌تر بهره ببریم.