مجموعه مقالات مطبوعات آموزشی ایران، سیاهه‌ای از تاریخ مفصل نشریاتی است که با شدت و ضعف، نگاهی به مدرسه و آموزش داشته‌اند.

در بخش اول این مقاله پس از مروری کوتاه بر تاریخچه چاپ و نشر درایران، نشریات  کاغذ اخبار، زاهریرادی باهرا، روزنامه علمیه دولت علیه ایران، المنطبعه فی الفارس، فرهنگ و روزنامه نظامی علمیه و ادبیه بررسی شد. در بخش دوم این مجموعه با عنوان نخستین نشریه مدرسه‌ای، روزنامه های علمی و دانش مورد بررسی قرار گرفت...

مجموعه مقالات مطبوعات آموزشی ایران، سیاهه‌ای از تاریخ مفصل نشریاتی است که با شدت و ضعف، نگاهی به مدرسه و آموزش داشته‌اند. در بخش اول این مقاله پس از مروری کوتاه بر تاریخچه چاپ و نشر درایران، نشریات  کاغذ اخبار، زاهریرادی باهرا، روزنامه علمیه دولت علیه ایران، المنطبعه فی الفارس، فرهنگ و روزنامه نظامی علمیه و ادبیه بررسی شد. در بخش دوم این مجموعه با عنوان نخستین نشریه مدرسه‌ای، روزنامه های علمی و دانش مورد بررسی قرار گرفت. در بخش سوم نشریات مدرسه دارالفنون تبریز به همراه نشریه مدرس فارسی معرفی و مرور شده است. بخش چهارم به بررسی مطبوعات عصر مظفری اختصاص داشت و در  پنجمین بخش نشریات مکتب رشدیه مرور شد. در ششمین بخش به مطبوعات آموزشی در مدارس نوین ایران و در هفتمین بخش به مجموعه فعالیت‌های مطبوعاتی زنده یاد جبار باغچه‌بان پرداختیم. بخش هشتم از این مجموعه به نشریات آموزشی کودک و نوجوان منتشر سده  در فاصله سال های 1328تا 1335 اختصاص داشت و اکنون در نهمین بخش تاریخچه انتشار کیهان بچه ها و اطلاعات کودکان از سوی دوموسسه بزرگ مطبوعاتی کشور را مرور می کنیم.

***

کیهان بچه ها

اولین شماره مجله کیهان بچه ها در 6 دی ماه سال 1335 منتشر شد. قطع مجله 16×5/21 سانتی متر بود که جز در یک مقطع زمانی که قطع آن بزرگتر شد و مجدداً به همان قطع سابق برگشت تغییری نکرد. تعداد صفحه های مجله 32 صفحه بود که گاه به 50 صفحه هم می رسید.

پیشنهاد انتشار مجله کیهان بچه ها از سوی « جعفر بدیعی » ( ناشر مجله بازی ) و « عباس یمینی شریف » ( از پیش کسوتان مجله نویسی برای کودکان در ایران ) که هر دو معلم بودند، به مدیر مسئول کیهان داده شد. مجله کیهان بچه ها در اولین شماره، انگیزه اصلی انتشار خود را سرگرم کردن کودکان اعلام کرده بود و مجله را به عنوان وسیله ای برای وقت گذرانی و پرکردن ساعت های فراغت کودکان، در خلاء خواندنی های سرگرم کننده برای خوانندگان معرفی کرده بود. چنان که در سرمقاله اولین شماره مجله، بدون ذکر هدف خاصی برای مجله آمده است :

« ... بالاخره رأی دادند که یک مجله برای بچه ها منتشر کنیم و آن را از داستان های شیرین و بازی های خوب و معماها و جدول های تفریحی و مطالب دیگری که دوست دارند، پرکنیم و آن را طوری بسازیم که همه شما در موقع بیکاری با آن سرگرم شوید ...

... بچه ها باید بدانید که این مجله مال شما و برای شماست. هر بچه ای باید خودش را جزو نویسندگان این مجله بداند. هر چه داستان و معما و بازی بلد هستید برای ما بفرستید ... »

اولین شماره مجله کیهان بچه ها با تیراژ 5000 نسخه منتشر شد که به زودی کمیاب شد و ناچار چاپ دوم شماره اول را با همان تیراژ 5000 نسخه منتشر کردند. در پایان سال اول، تیراژ مجله به 15 تا 20 هزار نسخه رسید و بعد از 6 سال انتشار تیراژ آن از مرز 50 هزار نسخه فراتر رفته بود. این رقمی بود که پیش از آن، هرگز در تاریخ مجله نویسی ایران سابقه نداشت. بهره گیری از امکانات فنی نسبتاً خوب، به گردانندگان مجله کیهان بچه ها امکان می داد که از همان شماره های اول، مجله خود را در چهاررنگ و با حجم نسبتاً خوبی از تصویر پردازی عرضه کنند.

تصاویر روی جلد مجله جز در یک مقطع که به کودکان و نوجوانان، یا شخصیت های ورزشی و هنری اختصاص داشتند، همه با یکی از داستان های داخل مجله دارای ارتباط بود.

پشت جلد مجله کیهان بچه ها، به طور متناوب به آگهی های تجاری و کمیک های مصور دنباله دار اختصاص داشت.

تمام کمیک های مصور چهاررنگ بودند که پس از طی یک دوره تکاملی در غرب، به صورت ترجمه شده از مجله های کودکان ایران سر در آورده بودند.

قطع مجله کیهان بچه ها در فاصله سال های 1349 تا 1351 بزرگتر شد. این تغییر قطع عملاً سقوط تیراژ مجله را به دنبال داشت. و در نتیجه، مجدداً در پایان سال 1351، مجله با قطع اول منتشر شد.

مجله کیهان بچه ها توانست در دوره های بحرانی و کمبود کاغذ ( مثل سال های 35-1333 و 43-1342 ) به طور منظم منتشر شود و قیمت تک شماره آن در طول  سال های انتشار مجله در دوره قبل از انقلاب 5 ریال بود. اشتراک سالانه مجله در سال اول 250 ریال بود که در سال دوم به 260 ریال و 6 ماهه 160 ریال افزایش یافت.

کیهان بچه ها بدون وقفه انتشار خود را ادامه داد و تا کنون توانسته است به مدت 55 سال، به عنوان آغازگر حرکتی پایا و پویا در مجلات کودک و نوجوان به انتشار خود ادامه دهد. نخستین سردبیران کیهان بچه ها پس از انقلاب اسلامی وحید نیکخواه آزاد، سپس داریوش نوروزی بودند و پس از آن تا کنون این نشریه با مدیر مسئولی و سردبیری امیرحسین فردی منتشر شده است. کیهان بچه ها دیرینه ترین نشریه درحال انتشار است.

اطلاعات کودکان

 در فاصله کمتر از سه ماه پس از انتشار مجله کیهان بچه ها، دومین مؤسسه بزرگ مطبوعاتی کشور در آن زمان (اطلاعات) در یک اقدام مشابه، مجله ای را به نام « اطلاعات کودکان » منتشر کرد.

اولین شماره مجله اطلاعات کودکان به صاحب امتیازی « عباس مسعودی » در 28 اسفند ماه سال 1335 منتشر شد.

این مجله از انتشارات روزنامه اطلاعات، بخش کودکان بود که در قطع 5/26×21 سانتی متر و در 40 صفحه با قیمت تک شماره 5 ریال منتشر می شد. اشتراک سالانه مجله 200 ریال و 6 ماهه 120 ریال بود.

مؤسسه اطلاعات، با بهره گیری از امکانات خوب مالی و فنی، توانست این مجله را با مطالب تصویری فراوان و صفحه های چهاررنگ، برای گروه های سنی کودک و نوجوان منتشر کند.

دوره اول مجله اطلاعات کودکان با 45 شماره از 28 اسفندماه 1335 تا اول مهرماه 1337 طول کشید. دوره دوم با عنوان'اطلاعات دانش آموز'  از شماره 46 ( شماره اول دوره دوم ) سال 1337 تا 21 اسفند ماه 1338 ادامه یافت.   دوره سوم با نام اطلاعات کودکان عکس و داستان فقط در 24 شماره از 28 اسفند ماه 1338 تا ابتدای سال 1339 منتشر شد. بالاخره دوره چهارم از اوایل سال 1339 با عنوان اطلاعات کودکان منتشر شد و تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به طول انجامید. در طول دوره چهارم اطلاعات کودکان دو تغییر در نام مجله بوجود آمد. لیکن در محتوای مجله تغییری ایجاد نشد. از شماره 81 نام مجله به اطلاعات کودکان برای دختران و پسران تغییر یافت و بالاخره در آخرین تغییر ( 1347 ) کلمه کودکان حذف و به مجله اطلاعات دختران و پسران تبدیل شد.

تهران مصور کوچولوها

مجله تهران مصور کوچولوها به فاصله کمتر از 5 ماه از انتشار مجله اطلاعات کودکان منتشر شد. فضای فرهنگی کهمجله کیهان بچه ها در بازار نشر مجله های کودکان ایران ایجاد کرد و موفقیت‌هایی که ظاهراً برای گردانندگان این مجله به دنبال داشت، مشوق، گردانندگان مؤسسه اطلاعات و مجله تهران مصور را واداشت که در اقدامی مشابه، مجله هایی رابرای نوجوانان منتشر کنند.

اولین شماره مجله تهران مصور کوچولوها به صاحب امتیازی عبدالله والا، 13 مهرماه سال 1336 در تهران منتشر شد. قطع مجله 21×5/16 سانتی متر بود. قیمت تک شماره آن 5 ریال بود و در 32 صفحه به چاپ می رسید.

مجله تهران مصور کوچولوها بر خلاف دو مجله رقیب از امکانات کافی بهره  نمی برد، به همین دلیل، برای جلب خوانندگان بیشتر و بالا بردن تیراژ، از شیوه مختلفی بهره می گرفت. ولی عاقبت ناتوان از رقابت، بعد از انتشار 49 شماره از میدان نشر مجله های کودکان عقب نشست.