از ندای دانش‌آموز تا رایزن

اشاره: مجموعه مقالات مطبوعات آموزشی ایران، سیاهه‌ای از تاریخ مفصل نشریاتی است که با شدت و ضعف، نگاهی به مدرسه و آموزش داشته‌اند. در بخش اول این مقاله پس از مروری کوتاه بر تاریخچه چاپ و نشر درایران، نشریات  کاغذ اخبار، زاهریرادی باهرا، روزنامه علمیه دولت علیه ایران، المنطبعه فی الفارس، فرهنگ و روزنامه نظامی علمیه و ادبیه بررسی شد. در بخش دوم این مجموعه با عنوان نخستین نشریه مدرسه‌ای، روزنامه های علمی و دانش مورد بررسی قرار گرفت. در بخش سوم نشریات مدرسه دارالفنون تبریز به همراه نشریه مدرس فارسی معرفی و مرور شده است. بخش چهارم به بررسی مطبوعات عصر مظفری اختصاص داشت و در  پنجمین بخش نشریات مکتب رشدیه مرور شد. در ششمین بخش به مطبوعات آموزشی در مدارس نوین ایران و در هفتمین بخش به مجموعه فعالیت‌های مطبوعاتی زنده یاد جبار باغچه‌بان پرداختیم. اکنون در هشتمین بخش از این مجموعه، به نشریات آموزشی کودک و نوجوان منتشر شده در فاصله سال‌های 1328 تا 1335 و قبل از انتشار کیهان بچه‌ها می‌پردازیم.

***

ندای دانش آموز

دانش آموزان دبیرستان « حکیم نظامی » شهرستان قم اولین شماره ندای دانش آموز را در 16 اسفند ماه 1328 زیر نظر دبیران آموزشگاه منتشر کردند. این مجله مسائل و دیدگاه های جدیدی را مطرح می‌کرد و در محیط مذهبی شهر قم از آزادی زنان سخن می‌گفت که پس از مدت کوتاهی از انتشار تعطیل شد.

نغمه جوان

این مجله قبل از مجله ندای دانش آموز منتشر شد و تنها پس از انتشار دو شماره به دلیل موضع گیری های افراطی تعطیل شد.

صاحب امتیاز « نغمه جوان » سید علی اکبر تسلیمی بود و مجله تحت نظر هیئت تحریریه انتشار می‌یافت. مدیر مسئول مجله « ناصر طهماسبی » یکی از دبیران دبیرستان « حکیم نظامی » قم بود. این مجله قطع روزنامه‌ای داشت و در آن شعرها و مقاله های تند و آتشین سیاسی منتشر می‌شد که تا آن زمان در هیچ یک از نشریه های ارگان مدارس دیده نشده بود.

آرپی

دومین مجله غیر فارسی زبان برای کودکان در سال های آغازین دهه 40-1330 به نام آرپی ( به معنای خورشید ) توسط اقلیت ارامنه ایران منتشر می‌شد.

اولین شماره آرپی در آوریل سال 1951 میلادی به صورت ضمیمیه آرپی بزرگسالان منتشر شد. صاحب امتیاز مجله آرپی « هوسپ طاطاوسیان » بود که قبل از آن، با عنوان اولین سردبیر با روزنامه « آلیک » همکاری داشت.

مجله آرپی، به صورت تک رنگ (سیاه و سفید) با صفحه بندی یک ستونی منتشر می‌شد. مطالب تحریری مجله اندک و بیشتر از منابع خارجی تهیه و به صورت ترجمه در مجله چاپ می‌شدند. مطالب مجله آرپی بیشتر متمایل به مطالب هنری، به ویژه شعر و موسیقی بودند. شعر، داستان های کوتاه، بیوگرافی هنرمندان، بخش های کوتاه سرگرمی از جمله مطالب مختلف این مجله بود.

نونهالان ایران

در سال 1330 مجله دیگری به زبان فارسی، به نام « نونهالان ایران » منتشر شد. نونهالان ایران مجله ای سیاسی، اجتماعی، ادبی، اخلاقی و فکاهی بود که به صورت ضمیمه روزنامه نمایشگاه به چاپ می‌رسید. در همین سال روزنامه هفتگی به نام « دانش آموزان » به صورت یک روزنامه سیاسی، اجتماعی، خبری، ورزشی و ادبی در تهران به چاپ می‌رسید. این روزنامه ارگان دانش آموزان ایران بود و زیرنظر هیئت تحریریه منتشر می‌شد.

بازی

در سال 1331 « جعفر بدیعی » امتیاز مجله ای به نام « بازی » را دریافت کرد. این مجله در قطع 24×17 سانتی متر در 16 صفحه به صورت تک رنگ به چاپ می‌رسید.

بخش قابل توجهی از محتوی مجله را مطالب سرگرم کننده تشکیل می‌داد. تقریباً نزدیک به 90 درصد از مطالب هر شماره به داستان و بخش سرگرمی ها اختصاص داشت. بیشتر مطالب بخش سرگرم کننده مجله را داستان تشکیل می‌داد، به‌طری که نزدیک به 60 درصد از مطالب مجله را داستان تشکیل می‌داد. مجله بازی که با قیمت تک شماره 3 ریال در چاپخانه صنعت شرق به چاپ می‌رسید، این مجله بیش از سه شماره دوام نیاورد و به علت ورشکسته شدن ناشر از میدان رقابت خارج شد.

نور دانش برای فرزندان

در سال 1331 « سازمان وحدت نوین اسلامی » مجله ای با عنوان « نور دانش برای فرزندان » به صورت هفتگی، مخصوص کودکان و نوجوانان و جوانان منتشر کرد.

نور دانش رو تیتر و « برای فرزندان » به صورت نستعلیق و تیتر اصلی و عنوان مجله بود.

سازمان وحدت نوین اسلامی، یک سازمان قدیمی اسلامی بود که به منظور ترویج ارزش های اسلامی در ایران و جهان تلاش می‌کرد. با توجه به این که مجله « نور دانش برای فرزندان » توسط یک سازمان مذهبی منتشر می‌شد، انتظار می‌رفت که مجله دارای محتوای آشکار و مستقیم مذهبی باشد، ولی مجله بیشتر به نیازهای کودکان می‌پرداخت. از این رو تأثیر وابستگی مجله به یک سازمان مذهبی را، تنها می‌شد در کم بار بودن حضور فرهنگ غرب در این مجله   دید. مدیریت و سردبیری این مجله را « عطاء الله شهاب پور » به عهده داشت و مجله به وسیله شرکت سهامی چاپ می‌شد.

اولین شماره مجله نور دانش برای فرزندان در 28 آبان ماه سال 1331 در تهران منتشر شد و بیش از 18 شماره دوام نیاورد. بر روی جلد مجله نور دانش برای فرزندان عبارت « برای سنین 8 تا 25 سال » چاپ شده بود که نشان می‌داد مجله مخاطبان خود را از میان گروههای سنی مختلف برگزیده است.

رایزن

در دی ماه سال 1331 مجله ای با عنوان « رایزن » برای گروه های سنی کودک، نوجوان و جوان با سرمایه بخش خصوصی منتشر شد. صاحب امتیاز و مدیر مسئول مجله « اقبال یغمایی » از دست اندر کاران قدیمی مطبوعات بود. اقبال یغمایی در انتشار مجله های هنری، ادبی، تاریخی و اجتماعی سابقه داشت و در فاصله      سال های 47-1342 مجله دانش آموز را اداره می‌کرد. به این جهت، مجله رایزن را از لحاظ محتوایی، می‌توان کم و بیش شبیه مجله دانش آموز دانست. اولین شماره مجله « رایزن » اول دی ماه سال 1331 با مدیریت اقبال یغمایی و سردبیری احمد صادقی در تهران منتشر شد.

بر روی جلد مجله عبارت « برای دانش آموزان دبستان ها و دبیرستان ها » چاپ شده بود و نشان می‌داد که مجله برای گروه های سنی سال های دبستان و دبیرستان منتشر می‌شود.

لیکن پرداخت پیچیده و نزدیک به ادبیات کلاسیک مطالب نوشتاری، استفاده از  داستان های واقعی و گزینش اشعار از میان اشعار کلاسیک فارسی، محتوی مجله را برای گروه سنی سال های اول دبستان پیچیده و دور از ذهن  می‌کرد.

نوباوگان ایران

در اواسط سال 1331 مجله‌ای به نام « نوباوگان ایران » از سوی خبرگزاری ملی ایران در تهران منتشر شد.

مجله  هفتگی نوباوگان ایران را « اختر خاتمی » منتشر می‌کرد و مدیریت آن را نیز خود وی به عهده داشت.

اولین شماره این مجله در قطع 24×34 سانتی متر در 8 صفحه در 15 آبان ماه سال 1331 منتشر شد. قیمت تک شماره آن ابتدا دو ریال بود. لیکن در شماره های    بعد، به سه ریال افزایش یافت. تعداد صفحه های مجله نیز به چهار صفحه کاهش یافت. د رهمین تاریخ نیز هزینه اشتراک سالانه 100 ریال برای روزنامه تعیین شد. در عنوان مجله نیز عبارت « روزنامه دختران و پسران » آورده شده بود.

خردسالان ایران

اوایل نیمه دوم سال 1332 مجله دیگری با عنوان « خردسالان ایران » به صاحب امتیازی و مدیرمسئولی« فصیح‌الملوک مهام» به صورت هفتگی منتشر شد. البته عنوان مجله « تحفه نوبهره خردسالان ایران » بود که تحفه نو به صورت روتیتر و خردسالان ایران تیتر اصلی و عنوان مجله را داشت.

مجله خردسالان ایران دارای بخش ارتباطی فعالی بود. چاپ مطالب کودکان در مجله، پاسخ به نامه های خوانندگان ( یک و حداکثر یک و نیم صفحه )، برگزاری انواع مسابقه های فرهنگی و هنری، از جمله فعالیت های گردانندگان مجله برای برقراری ارتباط با مخاطبان خود بود. این مجله همچنین، نخستین مجله در تاریخ مجله های کودکان ایران است که به طور مؤثر از آگهی های تجارتی استفاده کرده است. اما آگهی های تجارتی نقش پر اهمیتی در پایین آوردن هزینه های انتشار این مجله نداشت.