'ایدز' تنها یک بیماری نیست، بلکه امروزه به یک بحران جهانی تبدیل شده است. ابعاد این بحران را از جنبه های گوناگون می توان مورد بررسی قرار داد. دکتر 'هادی سمتی' در کتاب 'مرزهای نو در تئوری های ارتباطات فرهنگی'، فصلی را به ایدز از منظر فن آوری اطلاعات و ارتباطات بین المللی اختصاص داده است.
این جستار نگاهی است به این فصل از کتاب که می کوشد، این مهم را مورد توجه قرار دهد که استفاده از سایت‌های پزشکی و یا به تعبیری مراکز تندرستی دیجیتالی چه نقشی در کنترل این بیماری در مقیاس بین‌المللی می تواند داشته باشد. و اینکه چطور می توان بر جریان اطلاعات پزشکی تأثیر گذاشت.
مساله اصلی در اینجا درباره عملکرد میان متخصصین، برای شکل گیری روابط سالم به منظور ارائه خدمات بهداشتی در رابطه بین بیمار، پزشک و مسائل پزشکی است. برای پژوهشگرانی که دیدگاهی انتقادی نسبت به مدرنیسم دارند، توجه به مسائل بهداشت جهانی، فرصتی برای مطالعه انتقادی اصول اقتصادی و سیاسی کشورهای درحال توسعه است.
تاکنون پراکندگی جغرافیایی پیامها، محدود به مرزهای ملی بوده است. اما از منظر ارتباطات بین المللی، پژوهش در این زمینه معطوف به جنبه های میان فردی و سازمانی مسائل بهداشتی و بازاریابی پیامهای بهداشتی در سطح بین المللی است. بی تردید هرچه این نوع اطلاعات بیشتر در سطح بین الملل مبادله شود، تبادل اطلاعات و ارتباطات با پزشکان از راه دور بیشتر می شود. پژوهشگران ارتباطات بهداشتی به تدریج حیطه فعالیتهای پژوهشی و سیستم های ارتباطی و اطلاعاتی شان را به گونه ای مفهوم سازی می کنند که فراتر از مرزهای ملی عمل کنند. از این رو ایدز به عنوان یک بحران جهانی فرصتی منحصر به فرد برای پژوهشگران عرصه روابط بین الملل در زمینه مسائل بهداشت و درمان است. کنترل این بحران مستلزم ارتباطات بین المللی سالم و توجه به مسائل توسعه نا موزون در امر بهداشت جهانی در نقاط مختلف است.
'جاناتان من' janatane man بنیانگذار سازمان بهداشت جهانی و برنامه های مربوط به ایدز، در مورد ضرورت ارتباطات بین المللی سالم در امر مبارزه با ایدز در مناسبت های مختلفی سخن گفته است. مهمترین آنها را در سه محور می توان خلاصه کرد:
1- هیچ کشوری نتوانسته است جلوی گسترش این ویروس را بگیرد.به همین دلیل تأثیرات عمده آن را در آینده خواهیم دید. 2- این ویروس همه گیر وارد جوامع و گروههایی می شود که قبلاً با آن هیچ تماسی نداشتند. این ویروس می تواند از همه مرزهای اجتماعی، فرهنگی، زبانی، جغرافیایی، اقتصادی یا سیاسی عبور کند. 3- این ویروس باعث ابتلا به انواع پیچیده ای از بیماری‌های دیگر نیز می شود. گسترش این ویروس در هر منطقه فرق دارد و بسته به مخاطرات آن در گروههای فرعی گوناگون جامعه نیز،متفاوت است. لذا باید روابط سالم بین‌المللی پایه ریزی شود. زیرا بیماریها به راحتی قابل شناسایی نیستند و کنترل آن مستلزم بررسی اصول بهداشتی در محیط چندگانه بومی است.
آقای 'گروهارلم برانتلند' Brantland دبیرکل سازمان بهداشت جهانی نیز معتقد است: توسعه جهانی شدن، فرصتهایی برای رشد و پیشرفت و استفاده از تخصص کشورهای پیشرفته در سطح بین المللی فراهم کرده است. ولی در مجموع مزایای آن در بخشهای فرهنگی و اجتماعی اکثر کشورها حس نمی شود. حتی می توان گفت جهانی شدن باعث تهدید سلامت بین المللی نیز شده است.
این سخن دبیر کل سازمان جهانی بهداشت حاکی از واقعیتی تلخ است، که ریشه در شکاف اطلاعاتی دارد. برای مبارزه جهانی با ایدز، باید اطلاع رسانی پزشکی و فرهنگ سازی بهداشتی در سطحی جهانی انجام شود. به این منظور باید بتوان این اطلاعات را تولید کرد و در یک شبکه جهانی به جریان انداخت. اما در این میان سؤالات جدی زیادی مطرح است. به راستی در کشورهایی که میزان اطلاعات و دسترسی به اطلاعات کم است، اطلاعات موجود در سایت‌های پزشکی تا چه حد می تواند برای پزشکان و بیماران این کشورها که معمولاً کشور های درحال توسعه نامیده می شوند، مفید باشد؟ ایجاد شبکه های خصوصی پزشکی که بیشتر در کشورهای صنعتی انجام می شود، چه پیامی برای کاربران کشورهای درحال توسعه دارد؟ استفاده از فن‌آوری اطلاعات چه نقشی در ارتباطات بین المللی سالم دارد؟
بی تردید مهندسی اطلاعات و فن آوری اطلاعات می تواند، در ساختار سلامت روابط بین الملل، کنترل هزینه‌های بهداشت و مراقبت، کنترل ساختار نیروی انسانی، ارتباط میان بیماران و پزشکان و همچنین مدیریت مراقبت و بهداشت تأثیر مثبت و مؤثری داشته باشد.
از این رو وقتی 'کوفی عنّان' Kofi Annan دبیرکل اسبق سازمان ملل در اولین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در هزاره جدید، سال 2000 ، خواهان تعهد تمام مردم دنیا برای پایان دادن به فقر، نابرابری، بهبود آموزش، افزایش امنیت، کاهش بیماری ایدز و محافظت از کره زمین شد، در منشوری که همان سال از اهم مطالب او در هندوستان تهیه شد، فن آوری اطلاعات برای مبارزه با فقر و پیشبرد توسعه امور انسان‌ها در جهان، جایگاهی محوری یافت.
برخی از اقدامات عنان، توسعه شبکه ده هزار سایتی اینترنتی برای ارائه اطلاعات پزشکی و منابع بیمارستانها و مراکز درمان در کشورهای درحال توسعه بود. او دفتری برای صلح‌بانان سازمان ملل نیز در نظر گرفت که آن را 'خدمات فن‌آوری اطلاعات سازمان ملل' نامید. این واحد عده ای از افراد زبده را در اختیار داشت، که گروههایی را برای تعلیم نحوه استفاده از فن آوری اطلاعات به کشورهای درحال توسعه می فرستاد. از نظر این گروه، فن آوری اطلاعات، مسیری برای پر کردن خلاء ایجاد شده توسط سیاستهای جهانی شدن بود، تا شکاف اطلاعاتی موجود، تا حدی ترمیم شود. تعهد اخلاقی کشورها و اقدامات داوطلبانه دست اندرکاران فن آوری اطلاعات، فضایی در این شاهراه اطلاعاتی باز می کرد، تا اطلاعات پزشکی مورد بهره برداری قرار گیرند. در واقع دست اندرکاران سعی می کنند برای جبران آثار ویرانگر جهانی شدن تلاش کنند.
مثلاً در آفریقا که دچار فقر اطلاعاتی است و جمعیت 700 میلیونی دارد، در سال 1998 کمتر از یک میلیون نفر به اینترنت دسترسی داشتند، که 80% آنها در آفریقای جنوبی زندگی می کردند. نسبت افرادی که به اینترنت دسترسی داشتند، به نسبت افراد فاقد دسترسی، 1 به 5000 است. درصورتیکه در ایالت متحده و اروپا این نسبت 1 به 6 است. طبق گزارش برنامه توسعه سازمان ملل، تعداد 'هاست'های اینترنتی در نیویورک، بیشتر از کل قاره آفریقاست. تعداد هاست‌ها در فنلاند بیشتر از آمریکای لاتین و کارائیب است.
فن آوری اطلاعات در هندوستان نیز توسعه یافته است. ولی اکثر روستاهای آن یک تلفن ندارند. در یک برنامه کمکی قرار است دسترسی کشورهای فقیر به اینترنت آسان شود. درحقیقت اکثر افراد ذی‌نفع، از شهرها انتخاب می شوند. در کشورهایی که در طی یک یا دو دهه اخیر روشهای نوین به کار گرفته شده است، مثلاً تایلند، مالزی یا تانزانیا، این مسئله غیر قابل تحمل شده است. در این کشورها مسئله هزینه خدمات، کار را بدتر کرده است. زیرا تعیین کنندگان خدمات به کاربران شهری اهمیت می دهند و به شهرهای دوردست توجه نمی کنند و توسعه فن آوری اطلاعات در شهرها و بی توجهی به مناطق روستایی باعث بروز مشکلاتی شده است. مدیر فن آوری رایانه ای و الکترونیکی تایلند می گوید: متاسفانه دولت تمایلی برای سرمایه گذاری برای رساندن خدمات تلفن به روستاها و مناطق محروم ندارد. نقش مخابرات برای بهبود ارتباط با مناطق محروم مورد توجه قرار نگرفته است. ولی ضررهای محروم بودن از برقراری ارتباط با مناطق دوردست بیشتر از منافعی است، که در شهر ایجاد می شود. جهانی شدن باعث نابودی واحدهای محلی می شود.
این نوع جهانی شدن قبل از اینکه مسائلی جهانی و منطقه ای ایجاد کند، با گسترش سریع خدمات اینترنتی، مراقبت و درمان را ناکام می کند و از این منظر تنفر آمیز است. زیرا قرار بود که اطلاعات راه حلی برای بهبود روشهای مراقبت و درمان باشد. جهانی شدن در کشورهای درحال توسعه و مسئله عدم تناسب دسترسی به اطلاعات و نا آشنایی به فن آوری اطلاعات، فاصله طبقاتی، جنسی و قومی را بیشتر کرده است. اگرچه استفاده از رایانه برای انجام کارهای ساده ای همچون ارسال پست الکترونیکی و چت کردن، ممکن است در بین مردم و بخصوص جوانان رایج باشد ولی واقعیت این است که مهارت به منظور بهره مندی از فن آوری اطلاعات به تخصص بیشتری نیاز دارد. این در حالی است که برای متخصصان فن آوری اطلاعات انگیزه شدید برای جهانی شدن در کشورهای درحال توسعه باعث رقابت شدید بین دولت و بخش خصوصی شده است. قبول جهانی شدن توسط دولت‌ها، باعث تضعیف نیروی آنها می‌شود، زیرا شاهد فرار مغزها و متخصصان فن آوری اطلاعات به سمت بخش خصوصی هستند. این وضعیت در مراقبت و بهداشت وخیم تر است. زیرا کشورهای درحال توسعه هنوز مسیر کشورهای توسعه یافته را برای خصوصی سازی بخش مراقبت و بهداشت طی نکرده اند. در این کشورها کادرهای پزشکی مجرب که مهارتهای فن آوری اطلاعات را دارند، به دنبال شغلهای پردرآمدتر به بخش خصوصی می روند. درنتیجه وزیران بهداشت این کشورها نمی توانند برنامه های فن آوری اطلاعات را به شکلی جامع اجرا کنند. به همین دلیل تضعیف حاکمیت ملی به دلیل جهانی شدن به شکل تضعیف دولت در برابر نیروهای داخلی در بازار درآمده است. همچنین یک سلسله مراتب اجتماعی جدید بین متخصصان و افراد محروم از آن، ایجاد شده است. امروز بهره مندی از خدمات فن آوری اطلاعات یک امتیاز منحصر به فرد است و از ویژگی هایی است که محققین را از گذشته جدا می کند.
اینها پیامدهای جهانی شدن فن آوری اطلاعات در کشورهای درحال توسعه هستند. درخواست 'کوفی عنّان' برای تعهد اخلاقی کشورها در زمینه سیاستهای فن آوری اطلاعات، تلاشی برای جلوگیری از نابود شدن جوامع مدنی و درنتیجه جهانی شدن است. در تولید و توزیع مطالب پزشکی در نسخه های الکترونیکی و سایت ها، استیلای غرب کاملاً مشهود است. 'تسائدجر' می گوید: یک مسئله پژوهشهای مراقبت و بهداشت در کشورهای درحال توسعه، مربوط به وسایل و رسانه های الکترونیکی است. مثلاً 'مدلاین' Medline یک سایت پژوهشهای پزشکی است که گزارشها را دراختیار کشورهای درحال توسعه قرار نمی دهد. در بریتانیا و آمریکا این اطلاعات برای فهرست بندی شدن باید به زبان انگلیسی باشند. دست اندرکاران بهداشت در سازمانهای دولتی و غیردولتی و مراکز بهداشت روستاها نقش واسطه را دارند. ولی آیا از مهارت لازم برای پردازش داده ها، مسائل اصطلاحات فنی و محیط اجرا و روابط متقابل برخوردارند. این مسائل فراتر از موضوع زبان و ترجمه است. و کلید حل آن در یک درک مشترک جهانی برای همدردی و درمان دردهای جهانی از جمله ایدز است.
منبع:
- فصل چهارم کتاب مرزهای نو در ارتباطات بین المللی نوشته: دکتر مهدی سمتی استاد دانشگاه ایلی نویز آمریکا.
