اصول خبر نویسی

اشاره: درس‌نامه آنلاین روزنامه‌نگاری علمی از سوی فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علمی (WFSJ) و با همکاری شبکه علوم و توسعه (SciDev.Net) طراحی شده است. پیش از این سه قسمت از این درس‌نامه از نظرتان گذشت. درس اول به طراحی و  ساختاربندی روزنامه‌نگاری علمی اختصاص داشت، موضوع درس دوم سوژه‌یابی و چگونگی داوری درباره صحت و سقم اعتبار منابع سوژه‌ها بود. در درس سوم،  آمادگی‌های پیش از انجام مصاحبه، نحوه آغاز و انجام آن و شیوه طراحی سئولات برای موقعیت‌های متفاوت مطرح شد.
درس چهارم این درس‌نامه به تکنیک‌ها و قالب‌های نوشتن متن‌های علمی اختصاص دارد. در بخش اول از این درس مهارت‌های نگارش متن‌های علمی و در بخش دوم روش‌های علمی‌نویسی مورد بررسی قرار گرفت. در بخش سوم با اصول نویسندگی علمی در سبک‌های مختلف آشنا می‌شویم و اکنون در بخش چهارم اصول خبرنویسی را با هم مرور می‌کنیم.

***

الف: ارزش خبری چیست؟

پیش از این‌که داستان خود را بنویسید بهتر است این موضوع را در نظر بگیرید که مناسب ترین زاویه دید از نظر ارزش خبری برای مخاطب شما کدام است. بدین ترتیب متوجه خواهید شد که کدام بخش از داستانتان را باید برجسته کنید. عوامل مختلفی وجود دارد که به شما کمک می‌کند تا متوجه شوید آیا یک رویداد ارزش خبری دارد یا خیر.

• وجود اختلاف نظر و تقابل: منظور فقط تقابل در میدان نبرد و میان گروه های متخاصم نیست بلکه بحث هایی که در باره مسایلی همچون سلول های بنیادی یا مجادلاتی که بین طرفداران نظریه تکامل و هوادارن نظریه خلقت وجود دارد را نیز باید به عنوان تقابل های علمی در نظر بگیرید.
• بروز رویدادی غیر عادی نظیر یک بلای طبیعی می‌تواند مورد توجه مخاطب باشد
• شخص، موسسه یا مکان مهم و برجسته ای نامش برای مردم آشنا باشد
• مجاورت: هرچه خبری به ما نزدیک باشد اهمیت آن نیز برای ما بیشتر می‌شود
• علاقه شخصی: وقتی موضوعی ارتباط مستقیمی با مخاطب پیدا می‌کند
• جذابیت انسانی: وقتی داستانی احساسات ما را بر می‌انگیزد
• خطوط زمانی (موضوعی که تازه اتفاق افتاده و شروع به اتفاق افتادن کرده است)
• تغییر
• تاثیر بر زندگی ما: برای مثال تحقیقات پزشکی که می‌تواند به درمان برخی از بیماری های ما منجر شود
• خشونت
• درام

برای اطلاعات بیشتر به درس های 1 و 2  این مجموعه مراجعه کنید.

ب: اطلاعات مورد نیاز برای داستان های خبری

یک داستان خبری خوب نیازمند اطلاعاتی از انواع زیر است:

• جزییات: چه کسی، چه چیزی، چه زمانی، کجا، چرا، و چگونه
• پیش زمینه: داستان را در یک چهارچوب قرار دهید، اما فقط به اطلاعاتی که دارید چنگ بزنید و بسیار مواظب باشید که به دام ابراز نظر شخصی نیفتید
• رنگ امیزی: همیشه زمانی که اطلاعات را برای داستانتان جمع می‌کنید دریچه احساسات را باز نگاه دارید رایحه ها، صدا‌ها، مناظر و حتی بافت های موجود در محیط را در نظر بگیرید همه این‌ها می‌تواند به داستان شما رنگ و بویی متفاوت بدهد
• حکایت: سعی کنید داستان یا روایتی را درون داستانی که می‌خواهید بیان کنید پیدا کنید که به داستان گویی شما حالت زند‌ای ببخشد
• نقل قول‌ها : استفاده از نقل قول‌ها مخاطره آمیز است. از بیان نقل قول های غیر ضروری بپرهیزید. اگر یک نقل قولی واقعا حاوی اطلاعات با ارزشی است که می‌توان آن را تفسیر و به شکل دیگری بیان کرد این کار را انجام دهید . تنها از نقل قول های طلایی استفاده کنید نقل قول هایی که تغییر شکل دادن آنها نوعی گناه محسوب می‌شود مانند نقل قول هایی که درآن مردم احساسات و یا بازخوردهای خود نسبت به یک موقعیت را بیان می‌کنند.

پ: منبع داستان های خبری: هنگامی که داستان خبری خود را می‌نویسید حداقل از 2 منبع متفاوت استفاده کنید و البته اگر توانستید از تعداد بیشتری از منابع صحت خبر را تایید کنید (درس 1 را ببینید)

منابع شما ممکن است منابع اطلاعات خام باشد مواردی نظیر، نظر سنجی‌ها، اسناد، بایگانی های دولتی، ژورنال‌ها، خبرنامه‌ها، داستان های دیگر رسانه‌ها و همچننین ممکن است این منابع منابع انسانی باشند نظیر منشی دفتر، کارشناسان، مردمی که در گیر داستان بوده اند، مردمی که تحت تاثیر موضوع خبر قرار می‌گیرندمردمی که می‌توانند رویدادی را به یاد بیاورند و مردم عادی درون خیابان.

مثال:

مقاله زیر را به نقل از ABC استرالیا بخوانید

منابع پنهان گازهای گلخانه ای هندوستان

[ http://www.abc.net.au/science/news/stories/2007/1964548.htm ]

دقت کنید که چطور نویسنده به تحقیقات انجام شده، نویسنده اصلی تحقیق، موسسه تحقیقاتی، فعالان و منابع دولتی ارجاع می‌دهد.

ت: انواع داستان های خبری

1-     داستان آینده نگر: این نوع داستان روایتی از رویدادی است که قرار است در آینده اتفاق بیفتد. مثلا کنفرانسی که قرار است در آینده برگزار شود. معمولا این سبک خبرها را به شیوه هرم وارونه می‌نویسند یعنی مهم ترین بخش خبر و جذاب ترین اطلاعات را در ابتدای خبر و اطلاعات ضمیمه را در ادامه آن می‌آورند. ساختار چنین اخباری معمولا به این ترتیب است:

الف. لید: داستان را با پاسخ دادن به 3 سوال اصلی چه، چه وقت و کجا آغاز می‌کنند. به یاد داشته باشید شما در حال اطلاع رسانی رویدادی هستید که قرار است در آینده اتفاق بیفتد. پس آن را درست و سریع اعلام کنید. این لید معمولا یک تا دو جمله را شامل می‌شود که هر کدامش  نباید بیش از 25 تا 35 کلمه باشد.

ب. پاراگراف دوم: اطلاعات جزیی تری از آنچه قرار است رخ دهد را در اختیار خواننده می‌گذارد. مردمی که درگیر این داستان هستند (مثلا برگزار کننده ها) کسانی که شرکت می‌کنند و موضوعات مهمی که قرار است در آن مطرح شود

پ: پاراگراف سوم: اطلاعات زمینه و تکمیلی را در رابطه با موضوع یا افرادی که در این برنامه نقش دارند - بسته به اهمیت هر کدام - را ارایه می‌دهد.

معمولا چنین داستان های خبری در حدود 4 پاراگراف هستند و جملات نیز از تعداد کلمات کمی تشکیل شده است. برای مثال نمونه زیر را ببینید

کویت میزبان هشتمین کنفرانس علم در قرآن است:

[ http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1160574245493&pagename=Zone-English-HealthScience%2FHSELayout ]

2-     اخبار رویداد (Spot news): این نوع داستان چیزی را گزارش می‌کند که به تازگی اتفاق افتاده است . این نوع خبر نیز معمولا با استفاده از الگوی هرم وارونه نوشته می‌شود و مهمترین بخش اطلاعات در ابتدا می‌آید و اطلاعات کم اهمیت تر در ادامه آن آورده می‌شود. در لید این اخبار به سوال های اصلی خبر(چه چیزی، کی، کجا، چرا و چگونه و چه کسی)  پاسخ داده می‌شود و سپس جزییات مرتبط اورده می‌شود. معمولا در پاراگرف سوم نقل قول‌ها و اطلاعات زمینه اورده می‌شود همیشه به یاد داشته باشید که نوشته خود را همان‌طور که پیشتر گفته شده بود از حالت خشک درآورده و رنگ آمیزی کنید.

مثال: این نمونه ای از چنین خبری در نیو ساینتیست است.

ماهواره هل نخستین تصویر از ابرهای درخشان مرموز را تهیه کردند:

[ http://space.newscientist.com/article/dn12171-satellite-snaps-first-images-of-mysterious-glowing-clouds.html ]

3-     داستان خبری از صحبت های مردم : نمونه ای از چنین داستان هایی گزارش هایی است که از یک کنفرانس مطبوعاتی  یا ارایه عمومی یک مقاله تهیه می‌شود.

الف: لید: در لید می‌توانید مهمترین نکات مطرح شده در رویداد را به شکل نقل قول غیر مستقیم بیاورید

ب: پاراگراف دوم: نقل قول های مستقیمی از سخنران بیاورید و توضیح دهید که چرا و کجا این جملات ایراد شده است.

پ: پاراگراف سوم: اطلاعت پیش زمینه را بیاورید

ت: پاراگراف چهارم: به بیان تفسیری دومین نقل قول مهم بپردازید

ث: پنجمین پاراگراف: نقل قول مستقیمی را برای زینت دادن به نوشته و تکمیل آن بیاورید

ج: پاراگرفا ششم: اطلاعات پیش زمینه بیشتری را بیاورید

مثال: این داستان از رویترز را مرور کنید:

فعالان: توسعه چین به بهای هیمالیا تمام خواهد شد

[ http://www.reuters.com/article/environmentNews/idUSDEL25608220070629 ]

4-     پیگیری خبری: این نوع داستان‌ها مربوط به رویدادهایی می‌شود که پیشتر اتفاق افتاده اما هنوز توجه مخاطب را به خود جلب می‌کند. مردمی که این داستان را می‌خوانند احتمالا از قبل اطلاعاتی در باره آن دارند و بیشتر مایلند اطلاعات بیشتری پیدا کنند می‌توان یک داستان به روز یا داستانی از نقل قول‌ها - که در بالا توضیح داده شده اند - را مورد پیگیری قرار داد.

مثال:

این خبر که از سوی BBC منتشر شده است در پی موجی از گرما در جنوب اروپا منتشر شدکه توجه فراوانی را به خود اختصاص داده بود.

[ http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/6245370.stm ]

هنگامی که خبری را می‌نویسید مطمئن باشید که

• هدفمند هستید: نظرات شخصی خود را وارد داستان نکنید
• متعادل هستید: تا جایی که در توان دارید زوایای محتلف یک داستان را پوشش دهید. اغلب داستان‌ها دارای جنبه های متفاوتی هستند . متعادل بودن به این معنی نیست که شما به همه زوایا و جوانب یک داستان وزن یکسانی بدهید برای مثال، اگر اکثر دانشمندان معتقد به تاثیرات مخرب پدیده گرمایش جهانی هستند و 2 نفر با این قضیه مخالفت دارند شما باید وزن بیشتر را به سمتی بدهید که نظر قوی تری دارد و اجماع بیشتری در جامعه علمی در باره آن وجود دارد.
• منابع را معرفی کنید: همیشه به مخاطبانتان بگویید که اطلاعات تان از کجا می‌آید البته تا جایی این کار را ادامه دهید که منابع خود را در خطر قرار ندهید.

با صرف انرژی خلاقه کافی شما قادر خواهید بود هرچیزی را به قالب خبری در بیاورید. به خاطر داشته باشید : منابع شما متخصصان هستند و نه خود شما. اگرچه شما ممکن است از 2 یا 3 نفر نقل قول کنید اما باید تاجایی که می‌توانید باافراد مختلف گفت‌وگو کنیدتا بتوانید اهمیت و وزن واقعی نظر هر یک از افراد را به درستی تخمین بزنید.