جواب‌های گمراه کننده!

اشاره: بهاره جلالوند - همان طور که بارها و بارها گفته شد برای انجام یک مصاحبه خوب باید تکنیک‌ها و روش‌های زیادی را یادگرفت چرا که در صورت نداشتن مهارت کافی، امکان این‌که مصاحبه هر لحظه به بن بست بخورد وجود دارد. گاهی اوقات با وجود این‌که مصاحبه کننده مهارت دارد هم امکان به بن بست رسیدن و به دام افتادن مصاحبه کننده از سوی مصاحبه شونده حرفه ای وجود دارد. با «فریدون صدیقی» استاد و پیشکسوت روزنامه نگاری همراه شدیم تا در رابطه با این مسئله بیشتر بدانیم.

***

آخرین سئوال

گاهی اوقات وقتی آخرین سئوال از سوی مصاحبه کننده پرسیده می‌شود و مصاحبه شونده به آن پاسخ می‌دهد، مصاحبه کننده تازه به این نتیجه می‌رسد که با موضوعات جدید و مهمی مواجه شده است.  یک مصاحبه کننده حرفه ای که درگیر سئوالات سرریز نشده است نیز می‌تواند با چنین مسئله ای مواجه شود، در چنین شرایطی با وجود این‌که سئوال آخر مطرح شده است اشکالی وجود ندارد که مصاحبه کننده به ادامه مصاحبه بپردازد. حتی ممکن است که سئوال آخر پرسش های قبلی را بی اهمیت کند ولی هیچ اشکالی برای ادامه مصاحبه وجود ندارد.

چه کنیم؟!

اگر با این مسئله مواجه شدید 2 راه در زمان تنظیم مصاحبه وجود دارد یکی این‌که می‌توان از بخش اول به طور کل صرف نظر کرد و برای جلوگیری از ناراحت شدن مصاحبه شونده در اشاره‌این مسئله را یادآور شد. راه دوم این است که از قسمت اول صرف نظر نشود و تنظیم به گونه‌ای باشد که مصاحبه کننده در متن از واژه سئوال آخر استفاده نکند و مصاحبه را از همان سئوال آخر که  با موضوع جدیدی مواجه شده است ادامه دهد.

اطلاعات سرریز

گاهی اوقات مصاحبه شونده در بین صحبت هایش به ما اطلاعات جدیدی می‌دهد که می‌توان در مورد آن ها سئوال‌های جدید و جالبی پرسید . اطلاعاتی که به موضوع اولیه بی ربط هستند ولی مهم به نظر می‌آیند اطلاعات سرریز هستند که می‌توان با استفاده از آن ها مصاحبه را به سمت و سویی جدید برد.

نکته طلایی

در رابطه با سئوالات سرریز یک نکته بسیار مهم وجود دارد که مصاحبه کننده باید به آن توجه کافی داشته باشد. گاهی اوقات مصاحبه شونده حرفه ای برای گمراه کردن مصاحبه کننده در قبال یک سئوال چند پاسخ می‌دهد که بخشی از پاسخ ها به درد می‌خورد ولی بخشی دیگر به درد نمی خورد و در خدمت موضوع نیست. چنانچه مصاحبه کننده مبتدی باشد به سراغ موضوع جدید می‌رود و مصاحبه شونده هم خوشش می‌آید چرا که مصاحبه کننده را از موضوع اصلی گمراه کرده است. مصاحبه کننده باید دقت کافی داشته باشد که همیشه این اطلاعات سرریز به درد او نمی خورد و لزوما نباید مصاحبه را با آن ها پیش ببرد.

جذابیت ها از راه می‌آیند!

گاهی اوقات اطلاعات سرریز از موضوع انتخابی مصاحبه کننده جذاب تر است و می‌توان آن را موضوع مصاحبه کرد. حتی می‌توان مصاحبه را به 2 بخش تبدیل کرد و در اشاره این موضوع را یادآور شد.  برای مثال می‌توانیم در اشاره بنویسیم گفت‌وگوی ما با «م. الف» محتکر پیاز و سیب زمینی در 2 بخش است که شما بخش اول آن را که درباره سیب زمینی است می‌خوانید.

نگاهی به حاشیه

البته همیشه اوضاع به آن شکل که مصاحبه کننده فکر می‌کند پیش نمی رود و در برخی مواقع مصاحبه شونده های حرفه ای هم تدابیر خودشان را برای پاسخگویی به کار می‌گیرند. ساده ترین نکته این است که وقتی مصاحبه کننده وارد دفتر کار مصاحبه شونده می‌شود قبل از شروع مصاحبه، مصاحبه کننده را ارزیابی می‌کند. برای مثال آقای قرائتی که یکی از حرفه ای ترین شخصیت های رسانه ای ماست، وقتی جلوی دوربین می‌رود آنقدر مسلط است که اگر 3 عدد دوربین جلوی او باشد هیچکدام را گم نمی کند. وقتی که یک نفر برای مصاحبه نزد او برود تردیدی ندارم که خیلی راحت مصاحبه کننده را با تدابیر خودش ارزیابی کند و متناسب با آن به گفتگو بپردازد.

نکته مهم

گاهی اوقات مصاحبه شونده های حرفه ای پاسخ سئوال را به گونه ای می‌دهند که بخشی از آن درست و بخشی از آن غلط است و به عمد اطلاعات سرریز می‌دهند تا مصاحبه کننده را ارزیابی کنند. در چنین شرایطی مصاحبه کننده باید به موضوع تسلط کافی داشته باشد و از هر لحاظ، حرفه‌ای عمل کند در غیر این‌صورت مصاحبه شونده، عنان مصاحبه را در دست می‌گیرد. برای مثال یک مصاحبه شونده به شما می‌گوید که فاصله تهران تا کرج 35 کیلومتر است تا ببیند شما چه قدر به موضوع تسلط دارید و متوجه این مسئله می‌شوید یا خیر. در چنین شرایطی شناخت قبلی از مصاحبه شونده خیلی می‌تواند به شما کمک کند.

آخرین نکته

طراحی خوب سئوالات، در کنار سایر تکنیک‌های مصاحبه می‌تواند به مصاحبه کننده کمک کند و در چنین شرایطی است که خود مصاحبه شونده هم از کشمکش با مصاحبه کننده لذت می‌برد، حتی دیدگاه های مخالف مصاحبه کننده را می‌پذیرد. پس در نهایت می‌توان گفت سئوال اگر چه مهم است ولی مصاحبه کننده باید نحوه طرح و به کار بردن سئوالات و سایر فنون مصاحبه  نیز مسلط باشد.