یکی از مشکلات برنامه‌های رادیویی کلیگویی است. از این‌که درسنامه را با مشکل شروع کردم عذر میخواهم، اما به دلیل آن‌که وجود این مشکل مخاطب را از برنامه‌ها گریزان می‌کند، حتی اگر در یک برنامه هم وجود داشته باشد زیاد است...
خلاقیت در برنامه‌سازی/ 1
یکی از مشکلات برنامه‌های رادیویی کلیگویی است. از این‌که درسنامه را با مشکل شروع کردم عذر میخواهم، اما به دلیل آن‌که وجود این مشکل مخاطب را از برنامه‌ها گریزان می‌کند، حتی اگر در یک برنامه هم وجود داشته باشد زیاد است. چرا برنامه ساز دچار کلیگویی می‌شود؟ چرا نمی‌تواند موضوع برنامه را به اجزایش خرد کند؟ چرا ذهن برنامه‌ساز بدون انعطاف و درگیر کلیشه های رایج است؟ در این درسنامه درصدد پاسخ به این سئوال‌ها نیستیم، اما عبور از این مشکل امکان پذیر است و در این درسنامه می‌خواهیم راه‌های رها شدن از این مشکل را با هم مرور کنیم.
***
راه اصلی برای رها شدن از این مشکل، تمرین است؛ تمرین نگاه کردن. اما نگاه کردن از منظر و دریچه‌ای متفاوت با همیشه. چنانچه برنامه ساز بتواند از هجوم اطلاعات فراتر رفته و از تجربه‌های گذشته به شکل تازه‌ای متناسب با زمان و موقعیت استفاده کند؛ تفکری انعطاف پذیر داشته باشد و جرات کند بدون نگرانی از مورد قضاوت واقع شدن این تفاوت‌ها را برجسته سازد؛ در این صورت است که می‌تواند بر مخاطب خود تاثیر بگذارد و او را به شنیدن برنامه‌اش ترغیب کند. اما داشتن نگاه متفاوت ویژگی ارثی و مادرزادی نیست و فقط با تمرین می‌توان آن را کسب کرد. با تمرین و تکرار می‌توان از به کار بردن پیش‌فرض‌های کلیشه‌ای در برنامه‌سازی اجتناب کرد.
این یعنی «خلاقیت»
در واقع خلاقیت «نوعی دیگر دیدن»؛ «نگاه متفاوت داشتن»؛ به مسائل و موضوع‌های پیرامونی و «جور دیگر نگاه کردن» است. و این کار اصلاً دشوار نیست، به شرط آن‌که با این مسئله به صورت کلیشه‌ای مواجه نشویم. اما مگر می‌توان بعد از سال‌ها «خلاقیت» را کسب کرد؛ و ما که در این سال‌ها شخصیت‌مان رشد کرده و شکل گرفته و ، چگونه می‌توانیم از نو شروع کنیم؟
قبل از ورود به بحث اصلی به تعریف خلاقیت در فرهنگنامه پنگوئن اشاره می‌کنیم. در فرهنگنامه روانشناسی پنگوئن خلاقیت این‌گونه تعریف شده است: فرایندهای ذهنی که منجر به یافتن راه حل‌ها، ایده‌ها، مفهوم سازی‌ها، شکلهای هنری، تئوری‌ها و فراورده‌هایی می‌شود که بی‌همتا و تازه هستند.
چگونه در رادیو می‌توان خلاق بود؟
نگاه تازه به محتوا، و فرم‌های برنامه‌سازی و پرداخت‌های بدیع و شکلهای گوناگون پرداخت، برنامه‌های رادیویی را شنیدنی خواهد کرد. از آنجا که کلان نگری به موضوع از عمده موانع بروز خلاقیت است یکی از تکنیک‌هایی که با استفاده از آن می‌توان خلاقیت را بارور کرد استفاده از تکنیک «نقشه ذهنی» است. اما نقشه‌ی ذهنی و یا Mind Mapping یعنی چه؟
نقشه کشی ذهنی نخستین بار توسط تونی بوزان (عضو گروه روش‌های یادگیری در انگلستان) طراحی شد. این تکنیک بر یافته‌های پژوهشی استوار است که نشان می‌دهد مغز در درجه اول با مفاهیمی کلیدی و به شیوه‌ای مرتبط به هم و یکپارچه کار می‌کند.
در تفکر سنتی در مواجهه با یک موضوع ابتدا ستون‌ها و ردیف‌ها و یا دسته‌های کلی انتخاب می‌شوند، در حالی که بوزان می‌گوید اگر کار را از ایده اصلی شروع کنیم با الگوی تفکر مغز تناسب بهتری دارد. مغز به خوبی می‌تواند ایده‌های مرتبط با ایده‌ی اصلی را جاسازی کند. (لازم به یادآوری است استفاده از این تکنیک در مواجهه‌ی با هر موضوع و مساله در زندگی روزمره نیز کارآمد است.)
آماده سازی طرح برای یک برنامه رادیویی را می‌توان در قالب چند سوال ساده شکل داد:
- میخواهم در برنامه چه بگویم؟
- میخواهم چگونه بگویم؟
- از چه راه یا راه‌هایی می‌توانم بر مخاطب برنامه‌ام تاثیر بگذارم؟
بسیاری از برنامه‌سازان با تکیه بر تجربه، فعالیت‌ها و روش‌ها به این سوال‌ها پاسخ می‌دهند؛ در حالی که داشتن نقشه ذهنی در مورد سوال‌ها، روش مفیدتری است.
برای شروع کار لازم است عنوان اصلی (و یا به تعبیر دیگر موضوع) را در وسط یک صفحه یادداشت کنیم. سپس تمامی موضوع‌های فرعی مرتبط با موضوع اصلی را پیرامون آن بنویسیم.
این کار ممکن است به تقسیم بندی‌های بیشتری در هر یک از عناوین فرعی، یا ایجاد عناوین فرعی دیگر منجر شود.
تکنیک Mind Mapping به برنامه ساز کمک می‌کند علاوه بر گسترش زاویه نگاه و دیدن مسئله از دریچه‌های مختلف، متفاوت و متنوع؛ ریشه‌های مسئله و نتایج و پیامدهای آن را نیز به صورت شفاف و جزئی نگاه کند. در واقع Mind Mapping به برنامه ساز کمک می‌کند پیش از ساخت و ارائه برنامه به پرداخت ذهنی دست یابد. این تکنیک راهی جدید برای فکر کردن به صورت تصویری است.
نقشه‌کشی ذهنی مبنای اندیشیدن به هر موضوع یا مسئله را فراهم می‌کند. برنامه ساز وقتی با قلم ایده‌های ذهنی خود را ترسیم می‌کند، به تدریج به سمت تکمیل پازل ذهنی خود حرکت می‌کند، موارد نامرتبط و یا کم ارتباط را حذف می‌کند، به روش‌ها وشکل ارائه کار می‌اندیشد و در جست‌وجوی کشف موارد مبهم برمی‌آید.
با استفاده از نقشه ذهنی می‌توان به سرعت ساختار یک موضوع را شناسایی و همچنین ارتباط بین اجزای سازنده موضوع را پیدا کرد. نقشه ذهنی به‌عبارتی تصویری فکر کردن است. ما پیش از تولید برنامه، تصویری شفاف از جزئیات موضوع داریم.
در ادامه Mind Map «کودکان کار در مترو تهران» که توسط ستاره نقدی دانشجوی کارشناسی ارشد تهیه کنندگی رادیو طراحی شده است را ملاحظه می‌کنید.
لطفا برای دیدن عکس در اندازه بزرگتر، روی آن کلیک کنید.
«نقشه ذهنی» وسیله خوبی برای مرتبط ساختن ایده‌ها و جستجو برای پاسخ‌های ابتکاری و خلاقانه به سئوالات است. نقشه ذهنی بدین ترتیب ترسیم می‌شود: ابتدا موضوع یا واژه اصلی را روی کاغذ بنویسید. سپس عبارات یا ایده‌های مرتبط را پیرامون آن بنویسید و به آن پیوند دهید. این روش با وجودی که شبیه بارش فکری است امّا به شاخه شاخه شدن ایده‌ها کمک می‌کند و امکان مشاهده چگونگی ارتباط آن‌ها با هم را فراهم می‌سازد.
تمرین: موضوعی را انتخاب کنید و نقشه ذهنی آن را ترسیم نمائید.
