نحوه پوشش تصویری مرگ قذافی، دیکتاتور لیبی، در رسانه های مکتوب داخلی و خارجی بهانه ما برای بررسی موضوع «آستانه نمایش خشونت در رسانه ها» بوده است. در این پرونده پس از بررسی و ارائه تعریف عکس خشن و معیارها و ملاحظات رسانه ای انتشار آن، چگونگی به تصویر کشیدن مرگ قذافی در 8 روزنامه داخلی و 40 روزنامه مهم جهان بررسی شده است.
***
سمیرا سلطانی - از نیمۀ ژانویۀ 2011 که اعتراض‌ها علیه قذافی در لیبی شروع شد تا روز کشته شدن قذافی در 20 اکتبر 2011 هر روز برای مردم لیبی و سایر مردم جهان می‌توانست حامل خبر سرنگونی قذافی باشد.شاید معترضان به این امید هر روز را به شب و شب را به روز می‌رساندند، و روزنامه‌نگاران در حالی که اتفاقات این منطقه را پوشش می‌دادند تلاش داشتند پایانی را برای آن پیش‌بینی کنند. به همین دلیل زمانی که قذافی در روز 20 اکتبر کشته شد -برخی از احتمال خودکشی او سخن گفتند-اولین روز انتشار روزنامه‌ها یعنی 21 اکتبر، برای روزنامه‌نگاران سایر کشورها و 30 مهر(22 اکتبر) برای روزنامه‌های ایرانی روز مهمی محسوب می‌شد، چرا که ماه‌ها انتظار تیتری برای پایان حکومت قذافی را داشتند و هر روزنامه ای می‌توانست بنا بر ملاحظات و سیاست‌های خود تیتر و عکسی را انتخاب کند.
از آنجا که قذافی در جریان یک درگیری به دام معترضان افتاد و کشته شد (یا در جریان در گیری خودکشی کرد) عکس‌هایی که از وی در آخرین ساعت مخابره شد، خون آلود، آسیب دیده و در موقعیت ضعف و نزار است. در چنین شرایطی برای یک روزنامه‌نگار انتخاب عکسی که هم این ضعف را نشان بدهد و هم کمتر دل آزار باشد سخت به نظر می‌رسد. نگاهی به روزنامه های مهم جهان و 8 روزنامه ایرانی نشان می‌دهد دایرۀ انتخابها تا چه حد گسترده و حتی مشکل است.
اگر تعریف عکس خشن را به عنوان یک عکس دل آزار یا عکسی که دیدنش ممکن است افکار عمومی را جریحه دار کند بپذیریم عکس جنازۀ قذافی به دلیل آسیب دیدگی زیاد و خون آلود بودن، فارغ از شخصیت افکار و اعمال وی به عنوان یک دیکتاتور حالت آزار دهنده ای دارد و شاید به همین دلیل عکس جنازه او در بسیاری از روزنامه‌ها کوچکتر از عکس اصلی و به صورت کولاژ در صفحۀ اول منتشر شد. در بعضی از روزنامه‌ها به علت آزاردهندگی، تصویر جسد به جای صفحۀ اول در صفحه های دیگر چاپ شد. با این حال به علت گستردگی دایرۀ انتخاب اصحاب رسانه، روزنامه هایی با تکیه بر این منطق که این یک اتفاق کمتر قابل تکرار است و استناد به نقش سندیت عکس، تصویر جنازه را در قطع بزرگتر و به شیوۀ متفاوت تری به چاپ رساندند. بعضی از روزنامه‌ها نیز در صفحۀ اول نه تنها از عکس جنازه و یا زخمی قذافی استفاده نکردند بلکه عکس‌های پیشین و در زمان قدرت او را چاپ کردند با تیترهایی که از مرگ قذافی خبر می‌داد.
بی شک عکس قذافی در دسته‌بندی عکس خبری روز و مهم قرار می‌گیرد که پرترۀ محیطی (زمان درگیری و یا معترضان خوشحال ) از قذافی با عناصر خبری بیشتر در انتخاب تأثیرگذار تر است. اما کدام سیاست در پوشش این عکس بهتر است؟ قطعاً نسخۀ یکسانی برای انتخاب وجود ندارد که بتوان آن را برای تمام رسانه‌ها پیچید. این مساله، موضوع پروندۀ مدرسه همشهری با عنوان«نمایش خشونت در رسانه‌ها» است که مطالب زیر را شامل می شود:
1- مصاحبه با اسماعیل عباسی، مدرس عکاسی و سردبیر سابق مجله عکس با هدف ارائه تعریفی از عکس خشن و تخمین سهم رسانه‌ها در تأثیرگذاری و بازتاب خشونت در جامعه
2- یادداشت‌هایی از افراد انتخاب‌گر عکس روز 30 مهر 1390 در هشت روزنامۀ ایرانی که به اختصار نحوۀ انتخاب عکس خبر مرگ قذافی را به عنوان یک عکس خشن توضیح داده اند.
3- مقاله ای از تام هنگان، یکی از سردبیران رویترز، با عنوان مرگ در صفحه اول با ترجمه دکتر علی ملائکه
4- ارائه عکس صفحه اول 40 روزنامۀ مهم جهان در روز انعکاس مرگ قذافی.
عکس خشن: ابهام در تعریف، تردید در انتشار گفت و گو با استاد اسماعیل عباسی - سردبیر سابق مجله عکس و مدرس عکاسی
نمایش فلاکت یک دیکتاتور
بهروز بهزادی - سردبیر روزنامۀ اعتماد
تصویری از شن که در تندباد صحرا ناپدید شد جواد رسولی - سردبیر تهران امروز
سه عکس با سه پیام
نیلوفر قدیری- دبیر بین الملل روزنامۀ همشهری
دست دوستی سران غرب به قذافی داریوش عسگری - دبیر عکس روزنامه کیهان
امنیت روانی جامعه مقدم است علی آذرنیا کماری - دبیر عکس روزنامۀ اطلاعات
داستان آن عکس مازیار خسروی - دبیر بین الملل روزنامه شرق
حقارت دیکتاتور از نمای بالا امیر نریمانی - دبیر عکس روزنامه وطن امروز
شادی آغاز به جای مرگ پایان
حمیدرضا شکوهی - دبیر تحریریه روزنامه مردم‌سالاری
نمایش مرگ در صفحه اول
تام هنگان - سردبیر ادیان خبرگزاری رویترز - ترجمه علی ملائکه
انعکاس مرگ قذافی در صفحه اول روزنامه های جهان تصویر صفحه اول 40 روزنامه جهان در روز مخابره خبر مرگ قذافی
