اجلاس جهانی صدا

مقدمه: صدرا رضایی - چهارمین اجلاس جهانی صدا در حالی پایان پذیرفت که ده ها نفر از علاقمندان و دوستداران رادیو در زیبا کنار که یکی از مکان های رسمی صدا و سیماست گرد هم آمدند تا هم تجدید خاطره ای کنند از روزهای تجلی رادیو و هم به تبادل تجربیات خود بپردازند. اجلاس جهانی صدا که امسال چهارمین آن برگزار شد در صدد تبیین و بازاندیشی مجدد در این رسانه کهن سال داشته باشد. رسانه ای که در کشور ما قدمت آن به بیش از هفتاد سال می رسد. ایده برگزاری اجلاس جهانی رادیو از آن سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران است که با استقبال اعضای اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های آسیا و اقیانوسیه (ABU) مواجه شد و اولین دوره آن در سال 1387 همزمان با نهمین دوره جشنواره بین المللی برنامه های رادیویی برگزار شد. دوره دوم اجلاس جهانی رادیو این بار مورد توجه اتحادیه رادیو تلویزنی اروپا (EBU) قرار گرفت و تقاضای تعامل این اتحادیه در برگزاری این اجلاس مورد موافقت جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت و این دوره نیز همزمان با دهمین دوره جشنواره بین المللی رادیو برگزار شد. دوره سوم اجلاس جهانی رادیو با شکوهتر از دوره های قبل و با مشارکت معتبرترین مراکز علمی و دانشگاهی و همزمان با یازدهمین دوره جشنواره بین المللی رادیو برگزار شد و اینک چهارمین دوره اجلاس جهانی رادیو همزمان با دوازدهمین دوره جشنواره بین المللی رادیو نیز به پایان رسید.

آرزوی اجلاس رادیو

افزایش کمی و کیفی ادبیات پژوهشی و حرفه ای درباره رسانه های شنیداری و رادیو به منظور تقویت انگیزه و خلاقیت در برنامه سازان رادیویی و ایجاد زمینه تبادل تجربه ها به منظور مفاهمه مشترک در مقوله رادیو میان سرزمین های گوناگون مهمترین هدف این اجلاس بود.  به موضوعاتی نظیر رادیو و هویت ملی، رادیو و ادبیات کودک، رادیو خانواده و دین، توسعه اقتصادی و رادیو (توسعه صنعتی، کشاورزی و...) رادیو و آسیب شناسی فرآیند جهانی شدن، رادیو و زبان ملی، نقش روایت در مستند رادیویی، رادیو و حقوق شهروندی، رادیو و هنجارها و ارزش های اجتماعی، الگوهای کارکردی جدید رادیو در عصر دیجیتال و ظرفیت های فناوری جدید در تولید برنامه های رادیویی از جمله مباحثی بود که در این همایش مورد بررسی قرار گرفت و در راستای این موضوعات مطرح شد.

اجلاس رادیو و اینک گام چهارم

رادیو در بستر حیات خویش همواره توانسته است به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین و درعین‌حال سهل‌الوصول‌ترین رسانه‌ها ایفای نقش کند. عصر طلایی رادیو یادآور دوران شکوهمند این رسانه رؤیاپرداز و مؤثر بوده است. اما در یکی دو دهه گذشته با ظهور رسانه‌های قدرتمند نظیر تلویزیون و اینترنت و... از رادیو به‌عنوان «رسانه رو به افول» یا «رسانه منزوی» یاد شده است، اما واقعیت امر این است که با وجود کثرت رسانه‌ها در عصر حاضر، رادیو همچنان می‌تواند به حیات بالنده خویش ادامه دهد، منوط به آن که بستر‌های لازم برای پویایی و روز‌آمدی آن فراهم آید. در اولین اجلاس جهانی رادیو به این موضوعات اشاره شد که نقطه عطفی در تاریخ رادیو بود. اما در گام دوم، گرچه تصور می شد که با پیدایش و عالم گیری رسانه پرتوان تلویزیون، رادیو به حالت احتضار درآمده و کسانی از «مرگ رادیو» سخن می راندند، اما گذر زمان اثبات نمود که این تصور، خیالی خام بیش نبوده است و گرچه از قدرت نفوذ و میزان مخاطبان این رسانه، نسبت به عصر طلایی آن در دهه های 1920، 1930 و 1940به‌نحو چشم گیری کاسته شده، اما رسانه رادیو در فرم ها و محتواهایی تازه در زندگی روزمره تعداد کثیری از افراد ساکن در این کره خاکی نقشی حیاتی ایفا می‌کند. در بسیاری از نقاط جهان و برای بسیاری از افراد در قاره ها، کشورها و شهرها و مناطق دورافتاده، این رادیو است که همچنان پنجره ای رو به جهان برایشان می‌گشاید و از آنچه در پیرامون آنها می‌گذرد، آگاهشان می‌کند و هنوز هم رادیو تنها رسانه توسعه بخش در مناطقی بی شمار محسوب می‌شود. رادیو در شکل هایی همچون دولتی، تجاری، همگانی، محلی، منطقه ای، جامعه، چندفرهنگی و نیز به‌صورت رادیوی آنالوگ، دیجیتال، اینترنتی، ماهواره‌ای و... نیز به شکل های عمومی، اختصاصی، تخصصی و...، نوازش‌گر گوش‌های مشتاق به شنیدن موسیقی، اخبار، گفت‌وگو، برنامه‌های فاخر، مردم‌پسند و...و به‌طورکلی صدا و سکوت است. گام سوم نیز بر اهمیت رادیو بار دیگر تاکید داشت که جهان معاصر ما «رسانه محور»  است و رسانه به هر دلیل، در آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. نکته مهم و جدی در این خصوص این است که بخش عمده از ادبیات رسانه‌ای جهان، ویژه غرب است اما ما باید آن را بیش از پیش بومی سازیم و طرحی دیگر و نو درخصوص کارکرد رسانه در اندازیم. و اینک گام چهارم ...

ضیافت رادیویی ها

در این اجلاس دو روزه چندین سخنران از داخل و خارج از کشور به تبادل نظر درباره رادیو پرداختند. نقطه عطف سخنرانان را شاید بتوان در استفاده رادیو از فناوری های جدید و ارائه نطریات نوین درباره رادیو دانست. به طور مثال دکتر اعظم راودراد به بحث ' رادیو تصویری و الزامات آن' پرداخت و یا این که بیجو ماتیو از کشور تایلند نیز بر 'رادیو در عصر رسانه های دیجیتال' تاکید داشت. اما سخنرانی دلشاد رحیم اف از کشور تاجیکستان یادآور برنامه های فرهنگ و مردم مرحوم انجوی شیرازی بود که بیش از چهار دهه پیش از رادیو پخش می شد. رحیم اف به بحثی درباره 'برنامه های فولکلوریک رادیو تاجیکستان' پرداخت. او معتقد است 'در محتوای برنامه های فولکلور تاجیک به نام جمبل مستان با اجرای داستانهای مردمی کوراوغلی، قصه های شب افروز، نقل قصه هایی از هزار و یک شب، جوامع الحکایات، سمک عیار و دیگر آثار ادب عامیانه تغییر شگرفی داده شد'. در کنار این موضوعات می توان به مقاله ناتالی ایلو از کشور استرالیا اشاره کرد که 'زبان بیکران رادیو، خلاقیت، کنجکاوی و محتوا' بررسی کرد. لیلا رضایی که 'بررسی جایگاه راوی در نمایش رادیویی' را مورد بررسی قرار داده بود نیز در کنار 'راماس وامی سورارسان از هندوستان 'رادیو، نمایش و ارزشهای اجتماعی' را مورد بررسی قرار داد.

سخنرانان در مدت کوتاهی سعی داشتند نگاه خود را درباره رادیو به بحث بگذارند اما مسئله این است که این نگاه برای جمع رادیویی ها نگاه آشنایی است و سعی آنها این بود که با غولهای رسانه ای رقابت داشته باشند. اما در بیانیه پایانی اجلاس نیز 'برای روزآمدی و پرهیز از تکرار کلیشه های گذشته، به منظور جذب مخاطبان جدید به رادیو، تقویت ارتباط با حوزه های دانشگاهی، و برگزاری مستمر کارگاههای عملی آموزشی، نیازی انکار ناپذیر' تاکید شد.

اجلاس چهارم به پایان رسید و طی چند ماه تلاش و کوشش کسانی که به دور از هیاهو برای رادیویی ها اجلاس بین المللی را برگزار کردند خاطره ای ماند که برای سالهای آتی ماندگار خواهد شد. سالهایی که شاید رادیو دچار تحولی جدی در سخت افزار و نرم افزار خود شود.