نبرد شبکه‌های تلویزیونی فارسی

نقش رسانه­‌ها به عنوان یک ابزار قدرتمند در زندگی امروز بشر انکار ناپذیر است و هر چه می­ گذرد رسانه­ ها به طریق مستقیم و یا غیر مستقیم جای بیشتری در زندگی مردم باز می­ کنند. بیراه نرفته‌ایم اگر بگوییم که شبکه­‌های تلویزیونی در بین رسانه­‌های مختلف جایگاه مهمی را به خود اختصاص می‌دهند. افراد در هر گروه سنی و با هر شرایط فرهنگی، اجتماعی و تحصیلی که باشند تماشای تلویزیون را در زندگی روزمره خود خواهند داشت در این میان هر روز بر تعداد طرفدارن برنامه­‌های ماهواره‌ای اضافه می‌ شود که این می‌تواند دلیلی بر اثبات این ادعا باشد. تعداد شبکه های ماهواره ای طی سال­های اخیر، افزایش چشم گیری داشته است و در کشور ما شبکه های فارسی زبان بیش از بقیه تماشاچی دارند. این که شبکه های ماهواره ای فارسی زبان چگونه در زندگی مردم تا این حد پیشروی کرده اند و به رقابت با شبکه های داخلی می پردازند را در گفت و گویی از «دکترمجید ابهری»رفتار شناس و آسیب شناس اجتماعی و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی پرسیده ایم.  

***

رسانه ها به خاطر ماهیت ارتباطی که با جامعه دارند، جایگاه ویژه‌ای در ایجاد رشد و یا تغییر ذائقه فرهنگی مردم خواهند داشت. متاسفانه به لحاظ تخصصی،  آسیب شناسی مختصری درباره ماهواره ها در بعضی رسانه ها دیده می شود و هنر جذب مخاطب از سوی اصلی ترین رسانه ارتباطی یعنی صدا و سیما به دست فراموشی سپرده شده است. نتیجه اینکه ماهواره ها با سوء استفاده از این کاستی ارتباطی، اقدام به گسترش روز افزون فعالیت های خود کرده اند.

دلزدگی مخاطبان

اکثریت  فیلم هایی که در شبکه های داخلی پخش می شوند یا دوبله به زبان فارسی هستند و یا اینکه در داخل تهیه شده اند که تکراری بودن سوژه ها و استفاده از طنز سیاه به جای طنز فاخر باعث دلزدگی مخاطبان از تماشای رسانه داخلی شده است. یکی از مسئولین سیما در همین رابطه اعلام کرده که بخش قابل توجهی از مردم ماهواره تماشا می کنند، با تمام این تفاسیر مدیریت ذائقه فرهنگی مردم به دست ماهواره ها افتاده و سریال­های آمریکای لاتین و ترکیه تبدیل به یکی از سرگرمی­های اصلی مردم ایران شده است.

هنر انحصاری

کشور ما با وجود داشتن هنرمندان توانمند در زمینه ساخت فیلم های سینمایی و سریال با مشکلاتی مواجه است به عبارت روشن تر این که مافیای هنری اجازه بهره گیری از توانمندی­های اصیل هنری را نمی دهد و چرخه تولید در انحصار تعداد مشخصی قرار گرفته است. همه این ها باعث تخریب ذائقه فرهنگی مردم و کاهش مطالبات هنری شده ضمن این که تنزل جایگاه فیلم و سریال را در کشور به همراه داشته است.

نگاه آماری

 تا کنون سالانه در حدود 4شبکه تلویزیونی فارسی زبان به تعداد شبکه های ماهواره ای موجود اضافه شده است و در حال حاضر در حدود 153شبکه فارسی زبان وجود دارد. شبکه هایی چون من و تو،  فارسی وان، ، جم،  تی وی پرشیا و بی بی سی فارسی بیشترین آمار را در جذب مخاطب به خود اختصاص داده اند.

تاثیر سواد رسانه‌ای

شاید خیلی ها فکر کنند که سواد رسانه ای مردم می تواند پیامدهای منفی ناشی از برنامه های ماهواره ای را کم کند که در این رابطه باید نگاهی عمیق به مسئله سواد رسانه ای داشت. درک مفاهیم عرضه شده توسط رسانه در حد متوسط جامعه، سواد رسانه ای نام دارد. سواد رسانه ای مردم ایران در مقایسه با کشورهای منطقه بسیار بالاست و شاید تعداد خوانندگان روزنامه کم باشد ولی شاهد رشد فکری و شعور سیاسی مردم هستیم. در واقع سواد رسانه ای مکتوب در مردم بالاست اما این ربطی به سواد هنری، تصویری و شنیداری ندارد. رسانه های تصویری بیشتر اوقات برای پر کردن اوقات فراغت استفاده می شوند وفقط گاهی با هدف آموزشی به خدمت  گرفته می­شوند، به همین دلیل مردم بیشتر به چشم سرگرمی به آن ها نگاه می کنند. همین نگرش باعث می­ شود که مردم به درستی نتوانند تاثیر رسانه را روی خانواده و فرزندان خود درک کنند. ارزیابی دقیق از تاثیرات رسانه بر روی جامعه توسط روانشناسان، رفتارشناسان، جامعه شناسان و جرم شناسان امکان پذیر است.

تبلیغات منفی!

اخیرا شاهد کپی برداری از برنامه های ماهواره ای در برخی از برنامه های تولیدی داخلی هستیم ،  در رابطه با این کار باید گفت که کپی برداری باعث جذب مخاطب نمی شود بلکه نوعی تایید و تصدیق برنامه های ماهواره ای است. هنرمندان داخلی باید به جای تقلید و کپی برداری دست به ابتکار بزنند  و برنامه هایی با محتوای جدید عرضه کنند.

چه باید کرد؟!

سازمان سینمایی کشور تا دیر نشده باید اقدام به تشکیل اتاق فکر کند و قبل از تولید سریال و فیلم سینمایی مجموعه ای از فرهیختگان دانشگاهی در عرصه هنری و آسیب شناسی را در کنار هم جمع کند تا به کالبد شکافی موضوعی، سلیقه و ذوق هنری مردم بپردازند. به طور کلی هدف این شبکه ها گروه سنی 15 تا 35 سال است  و به جرات می توان گفت که برنامه ها بر روی مخاطب تاثیر منفی خواهند گذاشت. پس صرفا با آگاه سازی مردم، ارائه مقاله و کار کارشناسی راه به جایی نمی توان برد و برای کاهش تاثیرات سوء رسانه های خارجی بر روی مردم یک کار گروهی لازم است. تا زمانی که ما تولید جایگزین برای مخاطب نداشته باشیم، نمی توانیم انتظار کاهش آسیب های ناشی از رسانه های ماهواره ای فارسی زبان را داشته باشیم.