سواد اطلاعاتی مجموعه مهارت‌هایی است که شامل توانایی شناسایی درست منابع اطلاعاتی، دسترسی به آنها و همچنین توانایی استفاده هدفمند از آنها است. بر اساس تعریفی که انجمن کتابداری امریکا (1989) از سواد اطلاعاتی ارائه کرده است، کسی با سواد اطلاعاتی خوانده می شود که « بتواند زمانی را که به اطلاعات نیاز دارد تشخیص دهد و قادر به جایابی و استفاده موثر از اطلاعات مورد نیاز خود باشد». این تعریف تنها محدود به چگونگی بکارگیری منابع اطلاعاتی مکتوب موجود در کتابخانه ها و پایگاه های داده دانشگاهی و نیز مهارت های لازم برای استفاده از آن منابع است.
« آیا می توانیم برای انجام تحقیقات مان از منابع اینترنتی استفاده کنیم؟»
این سوالی است که دانشجویان قبل از شروع تحقیق خود از اساتید مربوطه می‌پرسند. پاسخ به این سوال کار چندان ساده‌ای نیست. این‌که به دانشجویان اجازه دهیم از اینترنت و وب سایت‌های مختلف با کیفیت‌های محتوایی متفاوت استفاده کنند بدون این‌که به آنها بگوییم ملزم به رعایت چه معیارها و استانداردهایی می‌باشند و یا این‌که اساس ارزیابی وب سایت‌ها و محتوای آن ها چیست، یک چالش به شمار می‌آید. از سوی دیگر بازداشتن آنها از بهره‌مندی از منابع اینترنتی، خود نیز چالشی دیگر است. در حقیقت دانشجویان با توسل به دلایل منطقی از جمله به روز بودن اطلاعات موجود در فضای وب، عدم محدودیت مکانی و زمانی در دسترسی به اطلاعات، موجود نبودن اطلاعات نوشتاری در کتابخانه دانشگاه ، عدم تجهیز دانشگاه به امکانات بانک اطلاعاتی آنلاین، منتشر نشدن برخی اطلاعات از سوی سازمان ها و بنگاه های دولتی و خصوصی و موجود بودن آنها دراینترنت و دلایل دیگر، گرایش خود را به استفاده از اینترنت برای امور آموزشی و پژوهشی نشان می‌دهند.
دانشجویان نسل فعلی برخلاف نسل‌های گذشته برای انجام پروژه‌ها و پژوهش‌های دانشگاهی دیگر مجبور به مراجعه حضوری به کتابخانه‌ها نیستند و بیشتر به منابع پژوهشی آنلاین وابسته‌اند. آنها با اتصال به پایگاه‌های آنلاین اطلاعاتی دانشگاه و یا با تایپ واژگان کلیدی در موتورهای جستجوی اینترنتی به دریای بیکرانی از اطلاعات دست می‌یابند (Jones, Johnson-Yale, Millermaier & Perez, 2008). نتایج تحقیقات نشان می دهد که دانشجویان برای انجام تحقیقات دانشگاهی خود به طور فزاینده‌ای به وب و اینترنت وابسته‌اند (Helms-Park, Radia, & Stapleton, 2007 ). این در حالی است که یافته‌های تحقیقات دیگری نشان می‌دهد که این گروه از دانشجویان از مهارت‌های تفکر انتقادی لازم جهت ارزیابی درستی، صحت، کامل بودن و اعتبار اطلاعات برخوردار نیستند (Kimsey & Cameron, 2005). به بیان دیگر دانشجویان، سواد اطلاعاتی مبتنی بر مهارت های تفکر انتقادی لازم برای موفقیت در قرن حاضر را ندارند.
سواد اطلاعاتی مجموعه مهارت‌هایی است که شامل توانایی شناسایی درست منابع اطلاعاتی، دسترسی به آنها و همچنین توانایی استفاده هدفمند از آنها است. بر اساس تعریفی که انجمن کتابداری امریکا (1989) از سواد اطلاعاتی ارائه کرده است، کسی با سواد اطلاعاتی خوانده می شود که « بتواند زمانی را که به اطلاعات نیاز دارد تشخیص دهد و قادر به جایابی و استفاده موثر از اطلاعات مورد نیاز خود باشد». این تعریف تنها محدود به چگونگی بکارگیری منابع اطلاعاتی مکتوب موجود در کتابخانه ها و پایگاه های داده دانشگاهی و نیز مهارت های لازم برای استفاده از آن منابع است (Secker, Bden & Price, 2007 ). این در حالی است که محققان پیشنهاد می دهند که با پیدایش اینترنت، انفجار اطلاعات و گستردگی مسائل، سواد اطلاعاتی دیگر یک موضوع کتابخانه ای قلمداد نمی شود یعنی تنها به حوزه اطلاعات کتابخانه ای منحصر نمی باشد. (Rockman, 2004) از این رو بعدها سواد اطلاعاتی بطور گسترده تر شامل توانایی تحلیل انتقادی و انعکاس تردیدآمیز متون رسانه ای نیز شد (Brown, 2006).
برای دانشجویانی که جهت کسب اطلاعات مورد نیاز خود با این شدت به دنیای وب وابسته اند، بسیار ضروری است که صاحب مهارت های سواد اطلاعاتی مبتنی بر تفکر انتقادی باشند. حجم وسیعی از اطلاعات در قالب های مختلف متنی، صوتی، تصویری و گرافیکی به شکل آنلاین فراهم است. در عین حال کمبود نظارت بر اطلاعات اینترنتی و پایین بودن سطح مهارت های سواد اطلاعاتی از نوع انتقادی، محیطی را برای دانشجویان فراهم می کند که می تواند به اقیانوسی از تهدیدات بدل شود. دانشجویان ملزم به آماده کردن خود برای شنا در این آب ها هستند و برای این‌که دانشجویانی با سواد اطلاعاتی و با قدرت استدلال و تفکر انتقادی داشته باشیم، باید امکاناتی را برای ارتقا سواد اطلاعاتی آنها فراهم آورد.
منابع:
Brown, J. D. (2006). Media literacy has potential to improve adolescents' health. Journal of Adolescent Health, 39, 459-460.
Helms-Park, R., Radia, P., &Stapleton, P. (2007).A preliminary assessment of Google Scholar as
a source of EAP students' research materials. Internet and Higher Education, 10, 65-76.
Jones, S., Johnson-Yale, C., Millermaier, S., & Pérez, F. S. (2008). Academic work, the Internet, and U.S. college students. Internet and Higher Education, 11, 165-177.
Kimsey, M. B., & Cameron, S. L. (2005). Teaching and assessing information literacy in a geography program. Journal of Geography, 104, 17-23.
Rockman, I. F. (2004). Integrating information literacy into the higher education curriculum: Practical models for transformation. San Francisco: Jossey-Bass.
Secker, J., Bden, D., & Price, G. (2007). The information literacy cookbook: Ingredients, recipes and tips for success. Oxford: Chandos.
