مروری بریك کتاب
کتاب «نظریه سواد رسانه ای؛رهیافتی شناختی» اثری است نتیجه چکش کاری و صیقل خوردن های متوالی مولف اثر در کلاس درسش در دانشگاه کالیفرنیا در سانتاباربارا و چند دانشگاه دیگر آمریکا که او این درس را تدریس می کند. او استاد رشته ارتباطات و نظریه پرداز حوزه رسانه است وعلاوه بر آن سردبیری نشریه ای تخصصی را هم عهده دار است. این ویژگی ها به همراه برخی تالیفاتی که او در زمینه مسائل حوزه ارتباطات تدوین و تالیف کرده است، نشان می دهد با مولفی روبرو هستیم که حوزه و موضوع کارش را به خوبی می شناسد و بر آن احاطه دارد.
نظریه سواد رسانهای؛رهیافتی شناختی/نویسنده: دبلیو جیمز پاتر/مترجمان:ناصر اسدی، محمد سلطانیفر،شهناز هاشمی/ناشر: انتشارات سیمای شرق؛چاپ اول بهار 1391/قطع رقعی/ قیمت:10000 تومان/348 صفحه
مولف در مقدمه کتاب خود توضیح داده است که « کتاب رساله ای نظری است برای پژوهشگران و دانش آموختگان... و دانش پژوهان تازه کاری که به سواد رسانه ای علاقه مندند، پژوهشگران تجربی و شاغلین حرفه ای مانند وکلا که به آنها چارچوبی برای سواد رسانه ای ارائه می دهد تا برای دانش پژوهان جدید مدخلی از پژوهش هایی باشد که به گونه ای مستقیم با سواد رسانه ای سر و کار دارند»
اما سواد رسانه ای چیست که ما به عنوان روزنامه نگار و حتی شاغل در برخی حرفهها با آن سر و کار داریم و خودآگاهی نسبت به آن ما را در کارمان دقیق تر می کند.
در پیوستهای کتاب نزدیک به بیست تعریف از «سواد رسانهای» ارائه شده است که تعریف هوبز(1998) کوتاه و مختصر و گویاست«سواد رسانه ای عبارت است از فرآیند انتقادی ارزیابی و یادگیری برای تولید پیامهای شخصی به گونه چاپی،شینداری،ویدئویی، و چند رسانهای» اگر چه از جمع بست تعاریف دیگر نظریه پردازان می توان دریافت که سواد رسانه سبب می شود تا فرد تنها به دیدن ابرو اکتفا نکند و به قول معروف پیچش مو و اشارت های ابرو را هم درک و دریافت کند. این که مردم و یا مخاطبان یک رسانه ، حتی زمانی که یک آگهی تبلیغاتی می بینند ، نسبت به همه شئون این آگهی نوعی نگاه کنجکاوانه ، انتقادی و زیبایی شناسانه داشته باشند، از جمله کارکردها و هدفهای مهم سواد رسانه ای است.
مردم(و هر شهروندی اعم از پژوهشگر یا فردعادی علاقه مند به مطالعه دقیق تر رسانه) چگونه می توانند یک دیدگاه قوی در مورد رسانه داشته باشند؟ این شاید مهمترین پرسشی باشد که نویسنده آن رامقابل مخاطب و خواننده کتاب می نهد و البته خود نیز پاسخی دقیق به آن می دهد:«مردم برای داشتن ساختار توانمندی از دانش، به ابزار و مواد خام نیاز دارند. مواد خام ، اطلاعاتند؛ هم از رسانه ها و هم از جهان واقعی.ابزار، مهارت ها هستند؛ مجموعه مهارتهایی که در همه رسانه ها کاربرد دارند. مهارتهایی چون نویسندگی،عکاسی،بازیگری،کارگردانی،تدوین، صدابرداری و غیره. این مهارت ها می تواند با افزودن اطلاعات بیشتر به دانش کاربران این مهارت ها به آنان ، در بالابردن سواد رسانه ای کمک کند.»(ص 82) اما در کنار این مهارتها که مولف از آنها به عنوان مهارت های فرعی نام می برد و ما هم می توانیم آن را مهارت های فن آورانه یا تکنیکال بدانیم که با کمی ممارست و تمرین و تکرار به دست می آید، مهارت های اصلی هم وجود دارد که« تحلیل، ارزشیابی،دسته بندی، استقراء، قیاس، ترکیب، و تلخیص»(ص 82) را می توان نام برد که در کنار مهارت های فرعی می تواند به فرد یک بینش قوی در ارزیابی یک رسانه ارائه کند.
12 فصل کتاب در واقع رمزگشایی و پهن کردن سفره مولف برای پاسخ به همین موارد است که چگونه و باچه روش و مکانیزمی می توان این دانش ها و مهارت ها را به دست آورد .
مولف در 12 فصل کتاب ، که در چهار بخش گنجانده شده ، سعی کرده است تصویری کلی اما دقیق از مراحل رسیدن به یک سواد رسانه ای در اختیار خواننده کتاب قرار دهد.
بخش نخست در مورد اساس نظریه سواد رسانه ای وشامل دو فصل است. در فصل یک مولف نشان داده است که با تحلیل زمینه های فرهنگی و پژوهشی، مطالعه سواد رسانه ای ضروری است، چرا که فراوانی و کثرت و تزاید اطلاعات که از سقف اشباع هم تجاوز کرده داشتن چنین دانشی را لازم کرد است تا به مخاطب قدرت انتخاب وتحلیل دهد. در فصل دوم اندیشه پژوهشی ونوشتاری سواد رسانه ای توسط مولف معرفی می شود.
فصل سوم کتاب به تعریف اصطلاحات کلیدی از نظریه سواد رسانه ای اختصاص دارد که در ادامه با بهره گیری از این اصطلاحات تعریفی ترکیبی از سواد رسانه ای ارائه می شود. فصل 4 به ارائه مدلی اختصاص دارد که نشانگر اجزای اصلی سواد رسانه ای است. در این فصل فرضیه های اصلی که سواد رسانه ای بر آن استوار است ارائه می شود.
سه فصل 5و 6و 7 بخش مهمی از مدل سواد رسانه ای را تشریح کرده و منطقی برای اهمیت آن از دید کلی ارائه می کنند. تمرکز بر ساختارهای اساسی دانش در فصل 5،توضیح مرکز تصمیم گیری شخص که ساختاری فرضی برای کنترل سواد رسانه ای مخاطب است در فصل 6 و توضیح قابلیت ها و مهارت هایی که ابزارهایی برای تعامل بامردمند در فصل هفت مورد توجه مولف بوده است.
در بخش سوم که به اجزای فرآیند اطلاعات اختصاص دارد در چهار فصل(8تا11) مسائلی چون بررسی پالایش اطلاعات، فرآیند های ذهنی درگیر با معنایابی، فرآیندهای شناختی و نتیجه گیری از سه فصل قبل مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
بخش چهارم وپایانی کتاب دیدگاه روشنی به دست اندرکاران رسانه ارائه می کند تا دیگران را در افزایش سواد رسانه ای یاری دهند در فصل 12 مخاطب در می یابد که در دو سطح فردی(افراد خانواده) و اجتماعی(نهادها مدنی و دولتی) چه فعالیت هایی را باید پیش چشم داشته باشد.
در نهایت اینکه کتاب یاد شده در تلاش است تا توضیح دهد که هنگامی که یک مخاطب با پیامی از یک رسانه روبرو می شود( در میان انبوهی از پیامها) چگونه با سواد رسانه ای می تواند قدرت تشخیص خود را بالا ببرد و حتی دست به انتخاب یک رسانه یا پیام بزند که همه اینها با داشتن سواد رسانه ای بهتر و دقیق تر انجام می پذیرد.
کتاب ترجمه ای روان دارد و علاوه بر مقدمه مترجمان که می تواند در چاپ دوم بهتر و غنی تر از این باشد( به خصوص وقتی نام چهره ای همانند آقای سلطانی فر بر پای این کتاب می آید انتظار این است که ایشان تصویری از وضعیت سواد رسانه ای در ایران و حتی میزان توجه اهل دانشگاه و اساتید حوزه ارتباطات به این مفهوم ارائه کنند) مقدمه مولف هم کمک فراوانی می کند به خواننده که در همان ابتدای کار درکی کلی از مباحث مطرح شده در کتاب به دست آورد.
چند نکته و ایراد جزیی می ماند که بیش از آن که به مترجمان مرتبط باشد به ناشر اثر ارتباط پیدا می کند. از جمله درج اشتباه نام کوچک نویسنده در روی جلد که به جای جیمز ،«جمیز» آمده و یا این که نام و تاریخ چاپ اصلی کتاب در زبان اصلی در عنوان بندی و شناسنامه داخل جلد نیامده است و خواننده نمی داند که این کتاب در چه سالی تالیف شده است اگر چه در بخش منابع ص 340 نویسنده از منبعی در سال 2004 هم نام برده است که به تقریب می توان حدس زد کتاب بین سال های 2004 تا 2006 منتشر شده است. مترجمان هم در مقدمه خود اشاره ای به سال انتشار کتاب و این که این اثر ویرایش چندم کتاب است نکرده اند. ارائه سال انتشار اثر به زبان اصلی این مزیت را دارد که خواننده نسبتا تخصصی و به خصوص پژوهشگران این عرصه را با سردرگمی در تاریخ اثر روبرو نمی کند، چرا که به روز بودن یک اثر از جمله عوامل مهمی است که اصولا خریداران و به خصوص خریداران و کاربران تخصصی تر کتاب به آن بذل عنایت می کنند. امید که در چاپ دوم کتاب این ایرادات هم برطرف شود.
