مطالب زیادی در روزنامه‌ها و مجله‌ها وجود دارند که معمولا ما همه آن‌ها را نمی‌خوانیم و سراغ آن‌هایی می‌رویم که برایمان جذاب‌تر هستند. شاید تا به حال برایتان پیش آمده باشد که تنها نگاهی گذرا به برخی مصاحبه‌ها داشته باشید و برخی دیگر را ریز به ریز و با تمام جزئیات خوانده باشید...
اشاره: بهاره جلالوند- مطالب زیادی در روزنامه‌ها و مجله‌ها وجود دارند که معمولا ما همه آن‌ها را نمی‌خوانیم و سراغ آن‌هایی می‌رویم که برایمان جذاب‌تر هستند. شاید تا به حال برایتان پیش آمده باشد که تنها نگاهی گذرا به برخی مصاحبه‌ها داشته باشید و برخی دیگر را ریز به ریز و با تمام جزئیات خوانده باشید. این مسئله دلایل زیادی می‌تواند داشته باشد ولی یکی از مهم ترین عوامل انکار ناپذیر که شما را جذب خواندن یک مصاحبه می‌کند تیتر خوب آن مصاحبه است. «فریدون صدیقی» استاد و پیشکسوت روزنامه نگاری در این گفت و گو به تیتر مصاحبه پرداخته است.
***
* آنچه که ذهن بسیاری از خبرنگاران و روزنامه نگاران تازه کار را به خود مشغول می‌کند تیتر مصاحبه است، تیتر باید چه ویژگی داشته باشد؟
پیش از هر چیز باید گفت که تیتر متعلق به مصاحبه شونده است پس باید دید که مصاحبه شونده چه چیزهایی گفته و بر اساس آن تیتر مناسب را انتخاب کرد. تیتر، یک عبارت نیست، این خطایی است که خیلی ها انجام می‌دهند و نتیجه این می‌شود که بسیاری از تیتر ها فاقد وزن، ضرب آهنگ کلمات، موسیقی کلمات و . . . خواهند شد. کنار هم قرار دادن کلمات تیتر نیست، تیتر باید وزن و موسیقی، حرکت و جذابیت داشته باشد تا بتواند مثل قلاب عمل کند و مخاطب را درگیر خود کند. بنا بر این تیتر زنی کار سختی است چه این تیتر برای خبر باشد و چه برای مصاحبه و یا گزارش چندان فرقی نمی کند.
* اشاره کردید به این مسئله که خیلی ها جمله یا عبارت را به جای تیتر استفاده می‌کنند برای آن مثالی می‌زنید؟
مثال های زیادی برای این مسئله وجود دارد برای مثال وقتی شما می‌نویسید
-نگاهی به موقعیت کنونی متروی تهران-، این تیتر نیست و تنها می‌توان از آن به عنوان رو تیتر استفاده کرد. حتی ظرفیت تعداد کلمات هم در تیتر زدن معنی دارد. گاهی اوقات وقتی مطالب را نگاه می‌کنم، می‌بینم برای یک موضوعی، تیتر 7-8 کلمه ای زده اند در حالی که خود شرح متن بیش از 6 و یا 7 کلمه نیست. مثلا اگر تیتر بزنید- نمایشگاه آثار عکاسان برتر استان همدان-
بعد یک صفحه داشته باشید که بخش بیشتر آن مصور، و توضحیحاتی هم در کنار آن نوشته باشید انتخاب چنین تیتری را برای آن خبر کار اشتباهی است.
* پس چه طور باید تیتر زد، آیا انتخاب یک تیتر کوتاه کفایت می‌کند؟
می توان به جای زدن تیتر نمایشگاه آثار عکاسان برتر استان همدان از تیترهایی چون عکس های برتر و یا عکاسان برتر کمک گرفت. کوتاه بودن تیتر به این دلیل است که خود عکس ها گویا هستند و توضیحات کوتاهی که در متن وجود دارد می‌تواند مخاطب را آگاه کند پس نیازی نیست که یک تیتر طولانی و غیر جذاب برای چنین صفحه ای انتخاب کرد.
* یک‌سری از خبرنگاران عینا اطلاعاتی را که در متن آورده اند به عنوان تیتر استفاده می‌کنند، به نظرتان این کار ایرادی دارد؟
این خطایی است که خیلی ها آن را انجام می‌دهند و نمی توان اطلاعاتی را که عینا در متن آمده دوباره تبدیل به تیتر کرد. درست است که تیتر متعلق به مصاحبه شونده است و باید از گفته های او برای زدن تیتر استفاده کرد ولی این بدین معنا نیست که یک جمله را که در مصاحبه آورده اید عینا بردارید و به جای تیتر بگذارید.
* چقدر باید برای زدن تیتر به حجم و یا سوژه مصاحبه دقت کرد، اگر حجم مصاحبه زیاد باشد باید الزما تیتر طولانی بزنیم؟
همانطور که اشاره کردم تیتر متعلق به مصاحبه شونده است و باید دید مصاحبه شونده چه چیزهایی گفته است. اگر مصاحبه شونده ای 2 یا 3 کلمه خیلی مهم گفته باشد شما باید همان را تیتر کنید چون تیتر متعلق به او است. مثلا مصاحبه شونده گفته : تا هفته آینده می‌میرم، همین را می‌توانید تیتر کنید. البته باید ببینید مصاحبه از نوع خبری است یا غیر خبری. شاید این سئوال به ذهن شما برسد که مگر همه مصاحبه ها خبری هستند که ما برای آن ها این‌گونه تیتر بزنیم، در جواب باید گفت نه . مصاحبه ها یا خبری هستند و یا غیر خبری ولی این بدین معنی نیست که از یک مصاحبه غیر خبری نمی توان خبر در آورد. برای زدن تیتر باید به سوژه (موضوع) هم دقت کرد ولی در مثالی که زده شد مردن آن فرد مهم تر است پس باید همان را تیتر کرد.
* یعنی پس از مواجه شدن با یک خبر مهم موضوع اصلی مصاحبه را باید تغییر بدهیم؟
هر انتخابی برای زدن تیتر از سوی ما قطعا و یقینا به رسانه و مخاطب هم بستگی دارد. باید دید آن تیتر برای کدام مخاطب و کدام رسانه است. کوتاهی یا بلندی تیتر و محتوای تیتری که می‌زنیم به رسانه یا مخاطب باز می‌گردد. اگر از درون یک مصاحبه غیر خبری یک خبر بیرون آمد از آن خبر هم استفاده می‌کنیم ولی نباید موضوع مصاحبه را به کلی تغییر داد. وقتی یک خبر مهم از دل یک مصاحبه در آمد و قصد داشتید خبر شما نسوزد آن را تبدیل به سوتیتر کنید.
* چه موارد دیگری را برای زدن یک تیتر خوب باید در نظر داشت؟
انتخاب تیترها صرف نظر از جذابیت، دامنه تاثیر گذاری، فزونی مخاطب و اسیر کردن مخاطب به رسانه ای که در آن کار می‌کنید هم بستگی دارد. اما در عین حال به جایگاه مصاحبه شونده و موضوع هم بستگی دارد. به عبارت روشن تر برای داشتن یک تیتر خوب باید همه این موارد را در کنار هم در نظر گرفت.
* همه تیترهایی که برای مصاحبه ها زده می‌شوند باید حتما فعل داشته باشند؟
ترجیحا تیتر باید مستقیم از خود مصاحبه بیرون بیاید پس حتما فعل هم دارد. مثال ساده ای برای آن می‌توان زد - من فردا خواهم رفت- و یا - من دانشگاه را دوست ندارم- این ها گفته های مصاحبه شونده هستند که تبدیل به تیتر شده اند. بین تیتر و روتیتری که برای مصاحبه انتخاب می‌کنید حتما باید یکی فعل داشته باشد مگر در موارد استثنا. یک مثال در این رابطه می‌زنم روتیتر: شهردار تهران خبر داد، در زیر آن تیتر - بهره برداری از بخش دوم بوستان آب تا پایان خرداد ماه. همانطور که می‌بینید رو تیتر فعل دارد و تیتر فعل ندارد. اگر تیتر نقل قول باشد حتما باید فعل داشته باشد ولی در موارد دیگر برای آهنگین کردن تیتر و کوتاه تر کردن آن سعی کنید فعل را در روتیتر بیاورید.
* چه کارهای دیگری برای جذاب تر شدن تیتر می‌توان انجام داد؟
من بر این باور هستم که مصاحبه اگر پرسش و پاسخ است پس تیتر آن را می‌توان تبدیل به پرسش و پاسخ کرد. تیتر ها در چنین حالتی دو خطی می‌شوند به این معنا که موضوع اصلی و عمده مصاحبه را کوتاه، و تبدیل به پرسش می‌کنیم و مهم ترین نکته‌ای که مصاحبه شونده گفته است را تبدیل به پاسخ می‌کنیم. یعنی خود تیتر تبدیل به پرسش و پاسخ می‌شود. برای مصاحبه های طولانی می‌توانیم چنین کاری را انجام دهیم مثلا روزنامه ها معمولا 8 ستون دارند و اگر حجم مصاحبه شما طولانی و به صورت چالشی است می‌توانید از این سبک بهره بگیرید. البته در یک مصاحبه کوتاه که به شکل تلفنی گرفته شده است نباید چنین کاری را انجام دهید و باز هم تاکید می‌کنم این کار برای یک مصاحبه طولانی چالشی مناسب است.
* برای این نوع تیتر زنی مثالی می‌زنید؟
کلیدی ترین موضوع را تبدیل به پرسش و پاسخ کنید مثلا روتیتر بزنید- شهردار تهران در گفتگو با ما از ساماندهی خیابان ها می‌گوید یا روتیتر بزنید گفتگو با شهردار تهران. تیتر سئوال جوابی هم به این شکل می‌شود- چاله چوله خیابان تا کی؟- در زیر سئوال، جواب می‌آید - تا زمانی که دولت به ما پول بدهد- این سئوال و جواب که در 2 خط مجزا قرار می‌گیرد تیتر ما خواهد بود. گاهی برای یک مصاحبه یک صفحه ای هم می‌توان این کار را انجام داد منتها منظور این نیست که کل مصاحبه هایی را که انجام می‌دهید به این شکل در بیاورید یا در تمام صفحه ها به این شکل تیتر بزنید. اگر با چنین نشریه ای مواجه شدید که تیتر های تمام مصاحبه های آن به این شکل بودند بدانید که ویژگی آن نشریه اینچنین است.
* چه قدر در زدن تیتر باید تعداد کلمات را در نظر بگیریم؟
تعداد کلمات در زدن تیتر قاعده و قانون دارد و همانطور که در قبل هم اشاره کردم برای یک صفحه گویای عکس محور که یک خبر کوتاه هم دارد نمی توان یک تیتر طولانی زد. طول تیتر با حجم مصاحبه ارتباط دارد. خیلی وقت ها هم برای کوتاه زدن تیتر این خطا دیده می‌شود که تیترها ابهام پیدا می‌کنند. برای مثال روتیتر :شهردار تهران در مهار سیل و تیتر - قطعا موفق خواهم شد- چنین تیتری ابهام دارد و باید به این مسئله هم توجه داشت که روتیتر پوشش و مکملی برای تیتر است پس موضوع اصلی که در این مثال سیل است باید در تیتر بیاید و نه در رو تیتر. برای این‌که تیتر را کوتاه کنیم از روتیتر کمک می‌گیریم.
* به عنوان سئوال آخر، اگر روتیتر، مکمل تیتر است پس زیر تیتر چه کاربردی دارد؟
زیرتیتر هم مثل روتیتر به عنوان پوشش و مکمل عمل می‌کند و زمانی از آن استفاده می‌کنیم که بخواهیم یک عنصر دیگر را وارد بازی کنیم. یک مثال برای تیتر، روتیتر و زیر تیتر با هم می‌زنم.
روتیتر: شهردار تهران :
تیتر: قطعا سیل را مهار می‌کنیم
زیر تیتر: اما سیل بعدی غیر قابل مهار است
همانطور که می‌بینید در این مثال موضوع اصلی در تیتر آمده و موارد کامل کننده مثل رو تیتر و زیر تیتر در خدمت تیتر هستند. مبحث تیتر زدن در مصاحبه به مواردی که گفته شد محدود نمی شود و این ها تنها بخش هایی از مواردی بود که در هنگام زدن تیتر باید به آن ها دقت کافی داشت.
