هنر خبرنگار تنها کسب خبر از منابع مختلف نیست، آنچه که باعث می‌شود خبردیده و مهم‌تر از آن خوانده شود بهره بردن ازمهارت‌ها و فنون خبرنویسی است. تیتر، لید، متن و هر آنچه که یک خبر را شکل می دهد زیر و بم‌هایی دارد که اگر می‌خواهید در حرفه خود حرفی برای گفتن داشته باشید باید آنها را بیاموزید و به کار ببرید.
اشاره: فریبا نباتی- هنر خبرنگار تنها کسب خبر از منابع مختلف نیست، آنچه که باعث می‌شود خبردیده و مهم‌تر از آن خوانده شود بهره بردن ازمهارت‌ها و فنون خبرنویسی است. تیتر، لید، متن و هر آنچه که یک خبر را شکل می دهد زیر و بم‌هایی دارد که اگر می‌خواهید در حرفه خود حرفی برای گفتن داشته باشید باید آنها را بیاموزید و به کار ببرید. دکتر احمد توکلی مدرس و محقق روزنامه نگاری پیش از این به ویژگی‌های خبر درست، خبرنگار موفق و تیتر پرداخته است او این بار و دراین گفت و گو از متن خبر و سبک های خبرنویسی می‌گوید.
***
آقای دکتر، سبک تنظیم خبر چه نقشی در جلب نظر مخاطب برای دیدن وخواندن آن دارد، آیا این وظیفه صرفا برعهده تیتر است؟ سایر بخش‌های خبر در این زمینه سهمی دارند؟
اینها هرکدام کارکرد خودشان را دارند. تیتر مخاطب را متوقف می‌کند، لید او را به تصمیم وا می‌دارد و متن و یک تنظیم اصولی او را تا پایان می‌برد. لذا یک تنظیم اصولی به تنهایی باعث جلب مخاطب نمی‌شود، ولی اگر تیتر و بعد از آن لید توانستند مخاطب را جذب کنند، یک تنظیم اصولی و بکارگیری یک سبک متناسب، باید لذت و درک درست‌تری از متن خبر برای مخاطب ایجاد کند و در نهایت در جذب و جلب او به رسانه موثر واقع شود و نه لزوما به خبر.
چگونه می توان با یک تنظیم درست مخاطب را با خود همراه کرد؟
برای همراه کردن مخاطب تنظیم درست شرط لازم اما کافی نیست، ضروری است ابتدا خبرتان گوشت داشته باشد، یا به عبارت دیگر حرفی برای گفتن داشته باشد. اگر شما یک خبر بی‌خاصیت را به بهترین تنظیم کننده خبر بدهید و او هم وقت کافی برای آن بگذارد، باز هم کار موفقی تولید نخواهد شد، پس ابتدا شما نیازمند مصالح خوب هستید. اگر مصالح خوب را به یک آشپز حرفه‌ای (تنظیم کننده خبر) بسپارید آن‌وقت مخاطب چاره‌ای جز همراهی ندارد.
خبرنگارچگونه تشخیص دهد که کدام سبک برای خبری که تهیه کرده مناسب است. در واقع چگونه می‌توان میان سبک نگارش خبر و موضوع خبری تناسب برقرار کرد؟
بدیهی است که موضوعات خبری مختلف هر کدام متناسب با محتوایشان سبک خاص خود را می‌طلبند، هر چند که برخی از سبک‌ها استعداد و ظرفیت موضوعات متنوع‌تری را دارند. خبرنگار حرفه‌ای ابتدا باید سبک‌های مختلف را بشناسد، و سپس با کار و تلاش، تمرین و توجه به معیارهای تولید حرفه‌ای، کارکرد هر موضوع را در سبک متناسب خود پیدا کند. البته این موضوع کمی هم ذوقی است، لذا برخی که نگاه و قلم خلاقانه‌تری دارند، در این زمینه موفق‌تر هستند.
گفته می شود تنظیم خبر دشوارتر از کسب آن است، این دشواری در چیست؟
من قبول ندارم. البته بستگی دارد به این‌که ما به چه چیز خبر بگوییم. کسب خبر خوب سخت و طاقت‌فرساست و خیلی ویژگی‌ها لازم دارد مثل شم خبری، شجاعت، صبر، سماجت، اطلاعات و آگاهی و... ولی تنظیم خبر، بیشتر اکتسابی است و همان‌طور که در سوال قبل گفتم تا حدودی هم خلاقیت در آن نقش دارد.
به نظر شما استفاده از سبک های خبری و محدود کردن خبرنگاران به استفاده از آنها تهدیدی برای خلاقیت در کار خبری نیست؟ آیا این امرموجب نابودی این خلاقیت و نوآوری نمی شود؟
به هیج وجه. برعکس آنهایی که با سبک‌های مختلف آشنا نیستند، اغلب یک کار کلیشه‌ای را تکرار می‌کنند. ما نباید کار «من‌درآوردی» را با خلاقیت اشتباه بگیریم. اتفاقا وقتی صحبت از سبک می‌شود یعنی تقاضا برای خلاقیت بیشتر از سوی خبرنگاران؛ چرا که هر موضوع خبری، در شرایط خودش، یک موجود زنده است و قلم و نگاه خبرنگار است که به آن حیات تازه می‌دهد. شما ده‌ها خبر از خبرنگاران مختلف می‌بینید که به یک سبک نوشته شده ولی هر کدام لطف خودش را دارد.
سئوالی که برای بسیاری از خبرنگاران وجود دارد این است که چه میزان می توان نوآوری و خلاقیت در تنظیم خبر داشت؟ در واقع دست ما به عنوان خبرنگار چقدر در این مسئله باز است؟
تا زمانی که کاملا حرفه‌ای نشده‌اید باید از سبک‌های موجود بهره برداری کنید، ولی خبرنگار وقتی حرفه‌ای شد، می‌تواند خودش خالق سبک باشد، کما این‌که سبک‌های موجود نیز از کره مریخ نیامده است و خبرنگاران مبدع آن بوده‌اند.
علت ایجاد سبک های جدید خبری چیست. چه نیازی وجود این سبک ها را ضروری می کند؟ آیا صرفا متفاوت بودن خبر ما در میان اخبار رقبا می تواند دلیل خوبی برای استفاده ازآنها باشد ؟ نمی‌توان با همان چهار سبک اصلی که میان خبرنگاران مرسوم است نیازهای خبری مخاطبان را پاسخ داد؟
اگر مواد تهیه شده خبر (محتوا) را یک «شخص» در نظر بگیریم سبک کت‌و شلوار نیست که بگوییم می‌شود با چند دست کت‌و شلوار مساله را پیش ببریم. سبک‌خبر، جزیی از محتوای خبر است، یعنی سبک تا حدودی محتوا را نیز به خبرنگار تحمیل می‌کند. سبک‌های جدید براساس نیاز روز‌آمد کردن خبر ایجاد شده‌اند. در نتیجه رسانههایی که خبرنگارانی دارند که با سبک‌های جدیدتر ،خبر خود را تنظیم می‌کنند، بدون تردید خبر را هم بهتر جست‌و جو می‌کنند و هم بهتر می‌بینند.
با کدامیک از سبک هایی که برای تنظیم خبر وجود دارد می توان به سلیقه و ذائقه مخاطبان از طیف‌های مختلف پاسخ داد؟
نمی‌توان سبک خاصی را نام برد، هر خبری متناسب با موضوع و جنسی که دارد سبک خاص خودش را می‌طلبد.
تنظیم خبر برای رسانه مکتوب چون روزنامه با رسانه‌های شنیداری و دیداری چه تفاوتی دارد؟ این تفاوت در رسانه‌های جدیدتر و آنلاین چون وب چگونه است؟
پاسخ به این سوال شما حجمی معادل یک کتاب را می‌طلبد. در عین حال برای آن‌که گذرا به آن پاسخ داده باشم باید بگویم خبرنویسی در تمام رسانه‌ها یک اصول مشترک دارد مثل رعایت ایجاز، پاسخ دادن به عناصر خبری، توجه به ارزش‌های خبری و .... یا سبک مشترک میان رسانه‌ها را شاید بتوان به قطعیت هرم وارونه دانست. در عین حال هر رسانه‌ای بسته به کارکردی که دارد، الزاماتی را نیز به روزنامه‌نگاران تحمیل می‌کند، مثلا در رسانههایی مثل رادیو و تلویزیون ما با صدا، تصویر، نو، رنگ، و دیگر ملزومات آن روبرو هستیم، نقش گوینده و آوای صوت، برخی جزئیات را هنگام تنظیم به ما تحمیل می‌کند. در فضای وب باز هم سبک هرم وارونه و ساعت شنی بیشترین کاربرد را دارند، شما در وب نویسی در چهار پاراگراف اول باید همه نکات مهم را به مخاطب بگویید. در خبرنویسی آنلاین ما با «خلاصه متن» روبرو هستیم و نه «لید». خلاصه متن یعنی این‌که در ابتدای خبرمان به مخاطب بگوییم چه کسی؟ چه وقت؟ کجا؟ چه کار کرده است، موضوع از چه قرار است؟ به عبارتی«اصل داستان چیست؟» سپس در پاراگراف‌های بعدی به جزئیاتی که کمتر اهمیت دارد وارد شویم.
با توجه به این‌که شما سال‌ها در این عرصه فعالیت داشته‌اید در تنظیم اخبار منتشر شده در رسانه‌های داخلی چه کاستی هایی می‌بینید؟
می‌گویند، سبک «هرم وارونه» میخ تابوت روزنامه‌نگاران است، وقتی فضای وب چشم‌انداز جدیدی پیش روی روزنامه‌نگاران گشود، خیلی‌ها گفتند «نرم خبرها» داستان مرگ «هرم وارونه» را کلید خواهند زد. ولی دیدید که نشد و مطمئن باشید که بعد از این هم نخواهد شد؛ با وجود این می‌خواهم در پاسخ به سوالتان بگویم: کاش می‌شد «هرم وارونه» را اعدام می‌کردیم!
