مدیریت اطلاع رسانی بحران

مقدمه: مطلب حاضر از بخش هفتم کتاب نقد و بررسی بحران های سیاسی در روزنامه‌نگاری کردی اثر 'محمدعبدالله که لاری' انتخاب شده است. نویسنده در این کتاب 142صفحه ای، به مقوله هایی از جمله انواع بحران، اطلاع رسانی و بحران و نقد و بررسی یکی از روزنامه های کردستان عراق از لحاظ شیوه برخورد با بحران پرداخته است.

***

اطلاع رسانی بحران، بخش مهمی از فرایند مدیریت بحران را تشکیل می‌دهد. محققان بر این باورندکه اطلاع رسانی برای جلوگیری از دامنه گیر شدن بحران، اطلاع رسانی دقیق و جامع در خصوص اقدامات اساسی ستاد بحران و آگاه سازی و هشدار درباره احتمال وقوع بحرانهای دیگر از جمله مواردی است که باید از سوی رسانه ها مورد توجه قرار گیرد.

نقش مدیریت در اطلاع رسانی حران، بسیار حائز اهمیت است؛ مدیر اطلاع رسانی، نقشه و برنامه های لازم جهت اطلاع رسانی بحران را تهیه و تدابیر لازم را اتخاذ خواهد کرد.

نوع و اندازه بحران، انواع ابزارهای لازم برای اطلاع رسانی، نیروی انسانی مورد نیاز برای اطلاع رسانی و گردآوری اطلاعات و نظر دولت درباره بحران از جمله مواردی است که مدیر اطلاع رسانی باید در نقشه راه اطلاع رسانی بحران آنها را مد نظر قرار دهد.

پژوهشگران حوزه اطلاع رسانی بر این باورند که مردم باید به صورت مستمر در جریان جزئیات رویدادهای مرتبط با بحران قرار گیرند و رسانه ها، اطلاعات واقعی پیرامون بحران را منتشر کنند.

آنها، تعامل مدیریت اطلاع رسانی و ستاد بحران را با رسانه ها، تسریع در اطلاع رسانی و اعلام وارسال اطلاعیه ها به خبرنگاران و برگزاری نشست های خبری را در این زمینه با اهمیت  عنوان می‌کنند.

این محقان اذعان دارند که ؛هرچند مدیریت اطلاع رسانی در بحران‌های سیاسی،اقتصادی ،طبیعی و... - بحرانهای طبیعی برای روزنامه‌نگاران مهم تر هستند- با هم متفاوت هستند اما؛ اطلاع رسانی دقیق و سریع، توجه به آگاه سازی آحاد مردم،داشتن نیروی انسانی(روزنامه‌نگار وخبرنگار)توانمند و استقلال مدیران اطلاع رسانی همواره از اصول مدیریت اطلاع رسانی بحران باید باشد.

ویژگی های اطلاع رسانی بحران

تقریبا تمامی فعالان حوزه مدیریت اطلاع رسانی بحران اتفاق نظر دارند که باید تمامی جوانب را در اطلاع رسانی در جهت کاهش مصیبت‌های انسانی در نظر گرفت.

بررسی پیشینه مطالعات در این زمینه نشان می‌دهد، چگونگی و میزان رابطه رسانه‌ها و مدیریت بحران، میزان اعتماد مخاطبان به رسانه‌ها، هنموایی روزنامه‌نگاران با بحران، کاهش خطر پذیری و افزایش ایمنی محیط و انسان از جمله مواردی است که در تحقیقات مدیریت اطلاع رسانی بحران بیشتر مورد توجه بوده است.

اطلاع رسانی صحیح، به موقع، جامع و کامل، مشارکت رسانه‌ها در برنامه ریزی های مقابله با بحران از دیگر مواردی است که فعالان عرصه اطلاع رسانی درخصوص آن اجماع دارند.

این فعالان، ویژگی های اطلاع رسانی بحران را شامل، برجسته شدن برخی ارزش های خبری ،اهمیت نقش مصاحبه (با شاهدان، مطلعان و مسئولان)، درک بحران توسط مدیر اطلاع رسانی ومجموعه آن، توجه به مطالب مستند، آموزشی چگونگی مقابله و کنار آمدن مردم با بحران و زندگی در شرایط بحران، درنظر گرفتن شرایط محیطی ، محدودیت زمانی و شرایط موقعیت، می دانند.

تاکید بر نقش رسانه به عنوان میانجی بین مردم از یک طرف و نخبگان، سیاستمداران،مدیران ستاد بحران از طرفی دیگر، توجه به مسئولیت اجتماعی روزنامه‌نگار در فرایند اطلاع رسانی از دیگر ویژگی های مورد توجه در این مطالعات بوده است.

انتقاد از بی توجهی به نقش اطلاع رسانی در مدیریت بحران

با وجود اهمیت نقش اطلاع رسانی در مدیریت بحران،دسته ای از محققان به کمتر مورد توجه قرار گرفتن مدیریت اطلاع رسانی در زمان بحران و به ویژه از سوی ستاد بحران انتقاد می کنند و می گویند: در بیشتر ستادهای بحران، مدیریت اطلاع رسانی از جایگاه مناسبی برخوردار نبوده ومدیران ارشد ستاد فقط خواستار تهیه وتنظیم بیانیه ها توسط مدیر اطلاع رسانی هستند.

این منتقدان بر این موضوع مصر هستند که، جایگاه مدیران اطلاع رسانی همسنگ با سایر مدیران ستاد باشد و مدیر اطلاع رسانی نیز باید با تدوین نقشه راه و داشتن اطلاع جامع از زوایای مختلف رویداد، نقش خود را پررنگ تر در ستاد ایفا نماید.

آنها، بر این مهم تصریح می کنند که یکی از دلایل جایگاه نازل مدیران اطلاع رسانی در ستاد بحران، عملکرد ضعیف خود مدیران است، در صورتی که مدیران باید با استفاده از خبرنگاران ستاد اطلاع رسانی، اطلاعات سودمند و مفیدی برای مخاطبان آماده نمایند، مدیران باید اطلاعاتی با ویژگی‌های صحت، دقت و تازگی شامل:  انتشار مقالات و مطالب پیرامون بحران، روشنگری ابعاد و زوایای انسانی بحران، تهیه گزارش های تصویری و عکس‌های خبری آماده کنند و به تسریع در اطلاع رسانی بخشهای مهم بحران توجه داشته باشند .

منتقدان با تاکید بر نقش اطلاع رسانی در مدیریت بحران و با اشاره به نتایج تحقیقات در این حوزه، می‌گویند؛ حرکت با تدبیر و توجه به تمام ابعاد قضیه در فرایند اطلاع رسانی بحران تا جایی که اطلاع رسانی و شیوه ارائه اطلاعات خود بحران ساز نباشد باعث خواهد شد تا در مدتی کم، بحران حالتی عادی گرفته و به یک رویداد عمومی رسانه ای تبدیل شود.

انواع استراتژی های رسانه ای در زمان بحران

1-      استراتژی عدم برجسته سازی بحران:در این استراتژی به بحران به عنوان یک رویداد عادی نگریسته خواهد شد.

2-      استراتژی قانونی: در این استراتژی، تاکید بر نظر متخصصان و صاحب نظران پیرامون بحران جهت جلوگیری از تاثیر شایعات بر مردم است.

3-      استراتژی پاسخگویی وجلوگیری از گسترش بحران: در این نوع استراتژی،بر ارائه گزارش های خبری حاوی نظرات مسئولان مطلع تاکید می شود.

4-      استراتژی روانشناسانه:در این استراتژی، اطلاع رسانی در خصوص زوایای مختلف انسانی و اهمیت انسانی بحران مورد تاکید و توجه است.

5-      استراتژی تسریع در اطلاع رسانی: در این استراتژی، سرعت در اطلاع رسانی با استفاده از تمام ابزارها مورد توجه قرار خواهد گرفت.

6-      استراتژی روشنگری اجتماعی: انعکاس پیامها ومطالبی که اعتماد مردم را جلب کند در این استراتژی مورد تاکید وتوجه است.

7-      استراتژی ارائه معنا و تصویری مطلوب: در این استراتژی، ارائه تصویری معنا بخش از جوانب مختلف بحران،ارائه اطلاعات چند رسانه ای به شیوه ای که نیازهای رسانه ای و اطلاعاتی مخاطب را برآورده کند مد نظر است.

مراحل اطلاع رسانی بحران

جان بیرچ (John  Birch)، محقق حوزه اطلاع رسانی بحران ، مراحل اطلاع رسانی بحران را به سه دسته زیر تقسیم کرده است:

الف) قبل از بحران:در این مرحله؛تدوین طرح و برنامه،اطلاع رسانی وجواب دادن به اما واگرها وسوالات احتمالی مخاطبان حین بحران، تدوین و شناسایی جوانب کار رسانه ها و خبرنگاران جهت برقراری ارتباط در حین وبعد از بحران مدنظر است.

ب) در هنگام بحران:اطلاع یابی و شناخت از بحران،تسریع در اطلاع رسانی،ارتباط مستمر با خبرنگاران، برگزاری کنفراس ها و نشستهای خبری وارائه اطلاعات صحیح وجامع در این مرحله مورد توجه است.

ج) بعد از بحران:داشتن نگاهی فرایند محور به بحران،ارتباط مناسب و مرتب با رسانه ها ، پیگیری راههای جلوگیری از گسترش بحران،اطلاع رسانی در خصوص دلیل به وجود آمودن بحران و بالا بردن آگاهی مردم پیرامون مقابله با بحران ، در این مرحله مورد تاکید است.