افراد می‌توانند از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت و برقراری ارتباط با هدف تامین نیازهای سلامت مثل برخورداری از حمایت های اجتماعی یا برقراری ارتباط با متخصصین امر بهداشت و سلامت استفاده کنند و به این ترتیب در مدیریت سلامت خودشان فعالانه مشارکت داشته باشند...
افراد می‌توانند از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت و برقراری ارتباط با هدف تامین نیازهای سلامت مثل برخورداری از حمایت های اجتماعی یا برقراری ارتباط با متخصصین امر بهداشت و سلامت استفاده کنند و به این ترتیب در مدیریت سلامت خودشان فعالانه مشارکت داشته باشند. مدیریت سلامت بدون داشتن رفتار جست‌وجوی اطلاعات ممکن نیست. علاوه براین، رفتار مناسب و درست جست‌وجوی اطلاعات سلامت می‌تواند منجر به بهبود روند درمان یا پیشگیری از بیماری ها شود. پژوهش های زیادی به بررسی عوامل موثر بر رفتار جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنلاین اختصاص داده شده اند. مقلاله پیش رو حاضر به مرور این عوامل می‌پردازد.
عوامل جمعیت شناختی
از جمله عوامل تاثیرگذار بر رفتار جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنلاین، ویژگی های جمعیت شناختی شامل جنسیت، سن، نژاد، میزان تحصیلات، میزان درآمد و وضعیت تاهل است.
جنسیت : نتایج تحقیقات نشان میدهد زنان بیش از مردان از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت استفاده می‌کنند. اگر چه، مردان بیشترین کاربران اینترنت را تشکیل می‌دهند [1].
سن : علاوه بر جنسیت، سن کاربران اینترنت نیز با رفتار جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنها رابطه معناداری دارد. اگر چه، نتایج تحقیقات در این زمینه با یکدیگر اختلاف دارند. برای مثال، نتایج تحقیقات پیو در سال 2009 نشان میدهد که میان‌سالان و جوانان بیشتر به جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنلاین می‌پردازند تا بزرگسالان [2]. بطور مشابه، وای بارا و سومان [3] نیز دریافتند که افراد میانسال (40 - 59 سال) و جوانان (20 - 39 سال)، عمده کاربران اطلاعات سلامت آنلاین را تشکیل می‌دهند و افراد 60 سال به بالا در اقلیت قرار دارند. متوسط سن افرادی که به اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت مراجعه می‌کنند، 41.7 سال بوده است در حالیکه افرادی با متوسط سن 63.2، به سراغ دیگر منابع اطلاعات سلامت می‌روند [4]. برخی دیگر از تحقیقات نشان می‌دهند بزرگسالان تمایل بیشتری به استفاده از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت دارند. برای مثال، لورنس، پارک و فاکس [5] دریافتند احتمال اینکه جوان ترها (18- 29 سال) دست به جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنلاین بزنند کمتر از افرادی با سن 50 سال و بیشتر است.
نژاد : رفتار جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنلاین با نژاد و قومیت کاربران نیز همبستگی دارد. نتایج تحقیقات سال 2010 مرکز پیو حکایت از آن دارد که 63 درصد از سفید پوستان از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت استفاده می‌کنند در حالیکه 47 درصد از امریکایی های افریقایی تبار دست به رفتار جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنلاین می‌زنند [6]. وای بارا و سومان نیز به نتایج مشابهی دست یافتند مبنی بر اینکه اکثر جست‌وجوکنندگان اطلاعات سلامت آنلاین سفیدها (88.6%) هستند و سیاه پوست ها در اقلیت به سر می‌برند [3]. حتی بیماران سفید پوستی که مبتلا به بیماری ایدز بودند نیز در مقایسه با بیمارانی از آمریکای لاتین و امریکایی های افریقایی تبار بیشتر از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت بهره می‌برند [7].
تحصیلات : تحصیلات نیز یکی دیگر از عوامل جمعیت شناختی است که بر جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنلاین تاثیر مثبتی دارد. یافته ها نشان میدهد که افراد تحصیلکرده برای کسب اطلاعات سلامت و بهداشت بیشتر به سراغ اینترنت می‌روند. مرکز پیو در سال 2010 گزارش داد 81 درصد از افرادی که تحصیلات دانشگاهی داشته اند، از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت استفاده کرده اند در حالیکه 45 درصد از افرادی که تحصیلات دیپلم و 24 درصد از افرادی که تحصیلات زیر دیپلم داشته اند، اینترنت را بعنوان منبع اطلاعات سلامت خود انتخاب کرده اند [6].
درآمد : رفتار جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنلاین با میزان درآمد افراد نیز رابطه مثبتی دارد. مطالعات نشان می‌دهند افراد با سطح درآمد بالاتر احتمال بیشتری دارد که به جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنلاین بپردازند [6]. بطور مشابه، نتایج تحقیقات یان [8] نیز نشان میدهد افرادی که از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت استفاده نمی کنند، معمولا ازمیان اقشاری با سطح درآمد پایین هستند.
اعتماد[1]
بسیاری از کاربران اینترنت ممکن است به اطلاعات سلامت که بطور آنلاین دریافت می‌کنند اطمینان نداشته باشند؛ چرا که بر بخش قابل توجهی از محتوایی که در اینترنت تولید و انتشار می‌یابد هیچ نظارت علمی صورت نمی گیرد [9]. نبود کنترل و نظارت بر اطلاعات سلامت آنلاین، موجب عدم اطمینان می‌شود. تحقیقات نشان داده است که در وب سایت های سلامت اطلاعات نادرست، گمراه کننده و ناقص به وفور به چشم می‌خورد [10]. از آنجایی‌که کاربران، اطلاعات سلامتی را که از اینترنت دریافت می‌کنند ممکن است برای ارزیابی، تشخیص بیماری و حتی در مواردی درمان استفاده کنند، اطلاعات پزشکی و بهداشتی غلط می‌تواند پیامدهای منفی برای سلامت آنها به همراه داشته باشد [11]. بنابراین، عدم اطمینانی که کاربران نسبت به اطلاعات سلامت آنلاین دارند به احتمال بسیار زیاد به اجتناب نسبت به استفاده از اینترنت بعنوان منبع کسب اطلاعات منجر می‌شود [12]. زولمان و همکاران به این نتیجه رسیدند که بین اعتماد و جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنلاین رابطه مستقیمی وجود دارد. آنهایی که به اینترنت بعنوان منبع اطلاعات سلامت اعتماد می‌کنند احتمال بیشتری دارد که به جست‌وجوی اطلاعاتی در مورد موضوع خاص پزشکی، فراهم آوردندگان امر سلامت، اخبار سلامت، قیمت داروها و خرید آنلاین داروها بپردازند [13]. نتایح تحقیق دیگری نشان میدهد که در میان منابع مختلف اطلاعات سلامت، فراهم آورندگان حرفه ای امر سلامت و پزشکان با اعتمادترین منابع اطلاعات سلامت هستند [14]. عوامل متعددی وجود دارند که بر اعتماد کاربر نسبت به اطلاعات سلامت اینترنتی تاثیر می‌گذارند: ویژگی وب سایت شامل مشخصات صاحب وب سایت، اعتبار و هویت او، تجربه اینترنی کاربر و دانش پزشکی کاربر [15]. فاکس و رینی (2002) دریافتند وقتی وب سایت بیش از حد تجاری به نظر رسد، هویت منبع اطلاعات وب سایت مشخص نباشد، اطلاعات به روز نباشد و توسط یک سازمان قابل اعتماد به تایید نرسیده باشد، وب سایت قابل اعتماد ارزیابی نمی شود. وب سایت های پزشکان، وب سایت های دانشگاه ها و وب سایت های ارگان ها و مراکز دولتی در میان سایر منابع اینترنتی قابل اعتمادترین منابع کسب اطلاعات سلامت ارزیابی شده اند [11]. اعتماد به اطلاعات آنلاین با تعداد دفعات بازدید از یک وب سایت نیز رابطه دارد [16].
خوداتکایی اینترنتی [2]
خوداتکایی مولفه مهمی در نظریه شناخت اجتماعی[3] است و اشاره به باور فرد نسبت به توانایی های خود برای انجام کارها دارد. خوداتکایی بر شیوه تفکر، احساس و رفتار تاثیر می‌گذارد و به فرد برای انجام کاری انگیزه میدهد [17]. مطالعات نشان داده اند که بین خوداتکایی فرد در استفاده از فن آوری ارتباطی و اطلاعاتی با پذیرش آن فن آوری رابطه وجود دارد [18]. در فرایند جست‌وجوی اطلاعات سلامت آنلاین، خوداتکایی اینترنتی اشاره به توانایی فرد در استفاده از وب برای کسب اطلاعات سلامت دارد. خوداتکایی اینترنتی می‌تواند میزان تلاش فرد را در جست‌وجوی اطلاعات سلامت مورد نیازش افزایش دهد [19]. استفاده از وب مستلزم کار کردن درست با کامپیوتر و داشتن مهارت های مورد نیاز برای کار با کامپیوتر و اینترنت است. مثلا کاربر وب باید بداند که چگونه به اینترنت وصل شود، موتورهای جست‌وجوی مناسب را بشناسد،. واژگان مناسبی را برای جست‌وجو انتخاب کند و نتایج جست‌وجوی خود را ارزیابی کند [20]. نتلتون و همکاران [19] دریافتند آنهایی از مهارت کافی برای استفاده از اینترنت برخوردار نیستند رابطه خوبی با اینترنت ندارند؛ به همین دلیل، اینترنت را آخرین گزینه منبع اطلاعات سلامت خود می‌دانند. یو و رابینسون [21] نیز به این نتیجه رسیدند زنانی که اعتماد به نفس بیشتری نسبت به توانایی هایشان در جست‌وجوی اینترنتی دارند بیشتر به جست‌وجوی آنلاین می‌پردازند.
برداشت از فایده مندی و سهولت [4]
استفاده از فن آوری اطلاعـا ت و ارتباطـات، بـا میل به رفتار (میل به استفاده ) تعیین می‌شود که این تمایل رفتاری، خـود بـر اسـاس دو برداشت ذهنی تعیین می‌شود، نخست، برداشت ذهنی از مفید بودن یعنی میزانی که یـک فرد معتقد است استفاده از یک فناوری خاص، عملکرد وی را بهبود خواهـد بخـشید و دوم، برداشت ذهنی از آسانی استفاده یعنی میزانی که فرد معتقد اسـت اسـتفاده از یـک فناوری برای وی آسان خواهد بـود [22]. مطالعات بسیاری نشان داده است که درک فرد از مفید بودن و آسانی استفاده از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت و مدیریت سلامت می‌تواند به پذیرش اینترنت بعنوان منبع کسب اطلاعات سلامت و بیماری ها کمک نماید [23-25]. برداشت فرد از مفید بودن همچنین می‌تواند روی نگرش وی نسبت به استفاده از تکنولوژی های اطلاعات سلامت تاثیر گذارد [26].
وضعیت سلامت[5]
وضعیت سلامت نیز با رفتار جست‌وجوگری اطلاعات سلامت رابطه دارد. نتایج برخی تحقیقات نشان میدهد افرادی که وضعیت سلامت خود را ضعیف یا نسبتا خوب ارزیابی می‌کنند احتمال بیشتری دارد که دست به جست‌وجوی اطلاعات سلامت بزنند [27]. در حالیکه مطالعه دیگری نشان میدهد افرادی که وضعیت سلامت خود را خوب و یا عالی برآورد کرده اند احتمال بیشتری داشته است که از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت استفاده کنند [28]. اگر چه در برخی دیگر از مطالعات هیچ رابطه معناداری بین وضعیت سلامت و رفتار جست‌وجوی اطلاعات سلامت یافت نشده است [29]. افرادی که بیماری خاصی دارند احتمال بیشتری دارد که جست‌وجوگر اطلاعات سلامت آنلاین باشند [30].
توجه به سلامتی[6]
توجه به سلامتی به انگیزه درونی فرد برای حفظ سلامتی و مسئول دانستن خود در قبال سلامتی اش اشاره دارد [31] که این انگیزه می‌تواند پیش بینی کننده رفتارهای مرتبط به سلامت مانند جست‌وجوی اطلاعات سلامت همچنین استفاده از کانال های ارتباطی و اطلاعاتی مرتبط با سلامت باشد [31,32]. افرادی که توجه زیادی به سلامتی خود دارند، بیشتر از شبکه های میان فردی، روزنامه ها یا مجلات و اینترنت برای کسب اطلاعات استفاده می‌کنند [31]. نتایج تحقیقات نشان داده است افرادی که به جست‌وجوی اطلاعات در اینترنت می‌پردازند و اطلاعاتی درباره سبک زندگی سالم پیدا می‌کنند احتمال بیشتری دارد که توجه زیادی به سلامتی خود داشته باشند در مقایسه با آنهایی که توجه کمتری به سلامتی خود می‌کنند [33]. علاوه براین، افرادی که به سلامتی خود توجه دارند، برداشت ذهنی و نگرش مثبتی نسبت به استفاده از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت دارند [23,25] و بیشتر هم در اجتماعات سلامت آفلاین و آنلاین مشارکت می‌کنند [34].
محور کنترل سلامت [7]
محور کنترل سلامت درجه اعتقاد فرد به این امر است که سلامت وی تا چه حد تحت کنترل عوامل درونی و یا بیرونی است. اگر فرد دارای محور کنترل سلامت بیرونی باشد به این معناست که او باور دارد سلامت او توسط تقدیر، سعادت، خوشبختی یا شرایط خارجی دیگری (مثل پزشکان) هدایت می‌شود، در حالیکه اگر دارای محور کنترل سلامت درونی باشد رفتار او توسط تصمیمگیری ها و تلاشهای شخصی وی هدایت می‌شود [35]. نتایج تحقیقات نشان میدهد اگر افراد باور داشته باشند که اعمال و رفتار خودشان تعیین کننده سلامت آنهاست، بیشتر به رفتار جست‌وجوی اطلاعات دست می‌زنند. برای مثال، رناکانکیو، برنسون و رحمان [36] در تحقیقاتشان به این نتیجه رسیدند افرادی که محور کنترل سلامت درونی دارند بیشتر از اینترنت برای کسب اطلاعات سلامت و بهداشت استفاده می‌کنند.
خطر درک شده[8]، شدت درک شده[9]
خطر درک شده اشاره دارد به اینکه تا چه اندازه فرد احساس می‌کند که خطری سلامتی وی را تهدید می‌کند در حالیکه شدت درک شده اشاره دارد به اینکه تا چه اندازه فرد این خطر را جدی ارزیابی می‌کند [37]. نتایج تحقیقات نشان داده است افرادی که سلامتی شان را در معرض خطر می‌بینند و این خطر را جدی ارزیابی می‌کنند بیشتر دست به رفتارهای پیشگیرانه مانند جست‌وجوی اطلاعات سلامت می‌زنند. نتایج تحقیق دیلارد و همکاران [38] نشان میدهد افرادی که سطح خطر درک شده ی بالایی دارند از اینترنت برای کسب اطلاعاتی درباره سرطان و درمان آن استفاده می‌کنند. نتایج تحقیقات دیگری نشان میدهد خطر درک شده نسبت به بیماری های مزمن بر مفید دانستن جست‌وجوی اینترنتی اطلاعات سلامت تاثیر می‌گذارد [25].
بعنوان جمع بندی و نتیجه گیری می‌توان گفت که رفتار جست‌وجوی اطلاعات سلامت در اینترنت تحت تاثیر عوامل جمعیت شناختی، روانشناختی و عوامل مرتبط با سلامت فرد است. شناخت این عوامل می‌تواند به دست اندکاران امر سلامت و بهداشت کمک کند تا با طراحی سیاست ها و برنامه های مناسب رفتار جست‌وجوی اطلاعات سلامت را در فضای آنلاین تقویت نمایند تا از این طریق افراد را در مدیریت سلامت خودشان یاری دهند.
References
1. Fox S, Duggan M. Health online 2013. Washington, DC: Pew Internet & American Life Project;2013.
2. Fox S, Jones S. Pew Internet. Washington, DC: Pew Internet & American Life Project. 2009.
3. Ybarra ML, Suman M. Help seeking behavior and the Internet: a national survey. International Journal of Medical Informatics. 2006;75(1):29-41.
4. Koch-Weser S, Bradshaw YS, Gualtieri L, Gallagher SS. The Internet as a health information source: findings from the 2007 Health Information National Trends Survey and implications for health communication. Journal of health communication. 2010;15(sup3):279-293.
5. Lorence DP, Park H, Fox S. Racial disparities in health information access: resilience of the Digital Divide. Journal of Medical Systems. 2006;30(4):241-249.
6. Fox S. Health Topics. Washington, DC: Pew Research Center's Internet & American Life Project; 2011.
7. Smith LA. Internet use among people with HIV/AIDS. Journal of Technology in Human Services. 2004;22(2):17-29.
8. Yan YY. Online health information seeking behavior in Hong Kong: an exploratory study. Journal of Medical Systems. 2010;34(2):147-153.
9. Bernhardt JM, Lariscy RAW, Parrott RL, Silk KJ, Felter EM. Perceived barriers to Internet-based health communication on human genetics. Journal of Health Communication. 2002;7(4):325-340.
10. Eysenbach G, Powell J, Kuss O, Sa E-R. Empirical studies assessing the quality of health information for consumers on the world wide web: a systematic review. Jama. 2002;287(20):2691-2700.
11. Dutta-Bergman M. Trusted online sources of health information: differences in demographics, health beliefs, and health-information orientation. Journal of Medical Internet Research. 2003;5(3).
12. Xiao N, Sharman R, Rao H, Upadhyaya S. Factors influencing online health information search: An empirical analysis of a national cancer-related survey. Decision Support Systems. 2014;57:417-427.
13. Zulman DM, Kirch M, Zheng K, An LC. Trust in the internet as a health resource among older adults: analysis of data from a nationally representative survey. Journal of medical Internet research. 2011;13(1).
14. Hesse BW, Moser RP, Rutten LJ. Surveys of physicians and electronic health information. New England Journal of Medicine. 2010;362(9):859-860.
15. Fox S, Rainie L. Vital decisions: how internet users decide what information to trust when they or their loved ones are sick. Pew Internet & American Life Project. 22 Mar 2002. 2002.
16. Lemire M, Pare G, Sicotte C, Harvey C. Determinants of Internet use as a preferred source of information on personal health. International Journal of Medical Informatics. 2008;77(11):723-734.
17. Bandura A. Social foundations of thought and action. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall; 1986.
18. Compeau DR, Higgins CA. Computer self-efficacy: Development of a measure and initial test. MIS Quarterly. 1995:189-211.
19. Nettleton S, Burrows R, O'Malley L. The mundane realities of the everyday lay use of the internet for health, and their consequences for media convergence. Sociology of Health & Illness. 2005;27(7):972-992.
20. Rains SA. Seeking health information in the information age: The role of Internet self-efficacy. Western Journal of Communication. 2008;72(1):1-18.
21. Yoo EY, Robbins LS. Understanding middle-aged women's health information seeking on the web: A theoretical approach. Journal of the American Society for Information Science and Technology. 2008;59(4):577-590.
22. Davis F. Perceived usefulness, perceived ease of use, and user acceptance of information technology. MIS Quarterly. 1989;13(3):319-340.
23. Yun EK, Park H. Consumers' disease information-seeking behaviour on the Internet in Korea. Journal of Clinical Nursing. 2010;19(19-20):2860-2868.
24. Wong CK, Yeung DY, Ho HC, Tse K-P, Lam C-Y. Chinese Older Adults' Internet Use for Health Information. Journal of Applied Gerontology. 2012;32(8):1-20.
25. Ahadzadeh AS, Pahlevan Sharif S, Ong FS, Khong KW. Integrating Health Belief Model and Technology Acceptance Model: An Investigation of Health-related Internet Use. Journal of Medical Internet Research. 2015;17 (2):e45.
26. Kim J, Park H-A. Development of a Health Information Technology Acceptance Model Using Consumers' Health Behavior Intention. Journal of Medical Internet Research. 2012;14(5):e133.
27. Goldner M. How health status impacts the types of information consumers seek online. Information, Community & Society. 2006;9(6):693-713.
28. Cotten SR, Gupta SS. Characteristics of online and offline health information seekers and factors that discriminate between them. Social Science & Medicine. 2004;59(9):1795-1806.
29. Atkinson NL, Saperstein SL, Pleis J. Using the internet for health-related activities: findings from a national probability sample. Journal of Medical Internet Research. 2009;11(1):e4.
30. Bundorf MK, Baker L, Singer S, Wagner T. Consumer demand for health information on the Internet. National Bureau of Economic Research;2004.
31. Dutta-Bergman MJ. Health attitudes, health cognitions, and health behaviors among Internet health information seekers: Population-based survey. Journal of Medical Internet Research. 2004a;6(2):e15.
32. Dutta-Bergman MJ. Primary sources of health information: Comparisons in the domain of health attitudes, health cognitions, and health behaviors. Health Communication. 2004b;16(3):273-288.
33. Dutta MJ. Health information processing from television: The role of health orientation. Health Communication. 2007;21(1):1-9.
34. Basu A, Dutta MJ. The relationship between health information seeking and community participation: The roles of health information orientation and efficacy. Health Communication. 2008;23(1):70-79.
35. Rotter JB. Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General & Applied. 1966;80(1):1-28.
36. Roncancio AM, Berenson AB, Rahman M. Health locus of control, acculturation, and health-related Internet use among Latinas. Journal of health communication. 2012;17(6):631-640.
37. Rosenstock IM. Why people use health services. The Milbank Memorial Fund Quarterly. 1966;44(3):94-127.
38. Dillard AJ, Couper MP, Zikmund-Fisher BJ. Perceived risk of cancer and patient reports of participation in decisions about screening: The decisions study. Medical Decision Making. 2010;30(5 suppl):96S-105S.
[1] Trust
[2] Internet self-efficacy
[3] Social Cognitive Theory
[4] Perceived usefulness and perceived ease of use
[5] Health Status
[6] Health Consciousness
[7] Health Locus of Control
[8] Perceived risk
[9] Perceived severity
