در فضای رسانهای کشور، مدتهاست که این سوژه محل توجه و گفتگوست که وضعیت دینداری ایران پس از انقلاب به چه سمت و سویی رفته است؟ آیا سطح دینداری ارتقاء پیدا کرده و یا رو به افول نهاده است. هرکس بر اساس تعریف خود از دین، پاسخی به این سؤال میدهد. اما به ناچار برای توافق بر موضوع لازم است دینداری در سطوح و لایههای مختلف، تعریف و سنجش شود.
بیان مسئله و طرح موضوع: در جامعه ما، محبت و ارادت به معصومین(ع) به عنوان پیشــوایان دین از قوی ترین دلالت های دینداری محسوب می‌شود. یکی از اصلی‌ترین و بارزترین نشانه‌های دینداری، مشارکت در مناسبت‌ها و مناسک دینی است که شاید برجسته‌ترین و فراگیرترین آن، شرکت در عزاداری‌های محرم و صفر است. چرا که افراد در این ایام معمولاً به واســطه غلبه فضای مناسکی در جامعه و ظهور پررنگ نمادهای عاشــورایی در اجتماعات، تحت تأثیر این نمادها احســاس معنویت بیشتری نسبت به ایام دیگر دارند و بیشتر به مفاهیم مقدس می‌اندیشند. بر اساس همین موضوع و دغدغه، مرکز پژوهش همشهری، با توجه به اهمیت ماه محرم و برپایی مجلس عزاداری امام حسین، نظرات مردم را درباره عزاداری در این ماه جویا شده است. این پژوهش به بررسی میزان و شیوه‌های مشارکت شهروندان تهرانی در عزاداری محرم پرداخته است. کلیات و روش پژوهش: این نظرسنجی به روش پیمایش تلفنی و با استفاده از نمونه‌گيري تصادفي و طبقه‌بندی شده، در قالب مصاحبه با 822 نفر از شهروندان تهراني بالاي 18 سال در تاريخ‌هاي 26 تیر تا 2 مرداد ماه 1402 انجام شده است. در این گزارش با بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به بخشی از نظرات مردم جامعه در مورد میزان مشارکت و شیوه‌های عزاداری آنها در ماه محرم دست پیدا کنیم. پیشینه پژوهش - محمد قدیر دانش در پژوهشی با عنوان: 'چگونگی اثرگذاری عزاداری حسینی در زنده نگهداشتن دین' ابعاد و چگونگی این اثرگذاری را با نگاه جامعه‌شناختی و روش تحلیلی تبیین می‌کند. طبق یافته‌های این پژوهش، مجالس حسینی از چند جهت در تقویت دین تأثیرگذار است. این مجالس از یک‌سو، با ایجاد هم‌بستگی اجتماعی، الگودهی، ایجاد فضای معنوی، شکل‌دهی به مراکز دینی ـ فرهنگی و تقویت عواطف و احساسات دینی و... جامعه دینی را نیرومند و پویا می‌سازد. از سوی دیگر با نشر معارف الهی، فرهنگ دینی را استمرار می‌بخشد و به نسل‌های بعدی منتقل می‌کند و با احیای ارزش‌های دینی ـ همانند تولی، تبری، ترویج فرهنگ جهاد و شهادت‌طلبی ـ پایداری دین را بیمه می‌نماید. حاصل مجموع این کارکردها، زنده نگهداشتن دین و تقویت آن است. هدف این پژوهش از یک‌سو آشکارسازی نقش بی‌مانند عزاداری در احیای دین است که حکمت و کارکرد آن به شمار می‌آید و از سوی دیگر، جلب توجه بیشتر متولیان عزاداری و مبلغان به ظرفیت‌های موجود در آن است. (پایگاه خبری، تحلیلی آرمان هیات-1395) - محمد حسین‌خانی و محمد که فلاح در پژوهشی با عنوان: اثربخشی حضور در مراسم دهه ی اول محرم بر سطح دینداری عزاداران(1393)، با تأکید بر این که عزاداری محرم یک رفتار فرهنگی است که بر دیگر رفتارها ازجمله دینداری به عنوان مقوله اجتماعی تأثیر دارد، در این پژوهش به بررسی میزان اثربخشی عزاداری محرم در سطح دینداری دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی واحد نظرآباد، سال تحصیلی 92-91 با استفاده از روش نیمه تجربی پرداخته است. گروه نمونه این پژوهش، 90 نفر (52 مرد، 38 زن) به صورت نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. نتایج نشان دادند که نمره دینداری دانشجویان در پس آزمون نسبت، به نمره پیش آزمون به طور معنادار بیشتر بود. این تفاوت معنادار در خرده آزمون های جهت‌گیری مذهبی نیز مشاهده گردید. همچنین نمره آزمودنی های مؤنث بیشتر از آزمودنی های مذکر بود. می‌توان گفت مناسک در دینداری دانشجویان، به ویژه دانشجویان دختر تأثیر داشته است. - «جلوه‌های نمادین عزاداری ماه محرم در مناطق مختلف ایران»، عنوان مقاله علمی پژوهشی است که علی آنی‌زاده (1389) در مجله فرهنگ مردم ایران منتشر کرده است، او ضمن توصیف این که نشانه‌های نمادین مذهبی در ایران، در باورهای باطنی و اعتقادات دینی مردم ریشه دارنـد، می‌نویسد: سوگ‌یادهای مذهبی ، از پرجلوه‌ترین نشانه‌های نمادین معنوی در ایران هستند که همواره با نوعی نمایش آیینی همراه بوده‌اند. رسانة ملی با نمایش سوگواری‌های مذهبی، نقش مهمی در تقویـت ارزش‌هـای اسـلامی و جانمایه‌های اعتقادی مردم مناطق مختلف ایران دارد. در این میان، بازنمایی رسـانه‌ای و تحلیـل و بررسی ژرفانگر نمادپردازی‌ها و شبیه‌سازی‌های عزاداری مـاه محـرم، بـه تحکـیم عقلانـی و خردورزانه باورهای عاشورایی مردم کمک بـه سـزایی خواهـد کـرد و ایـن رسـالت ، بـا تعمـق صاحبنظران در کنه معانی ابزارها، شخصـیت‌هـا و اسـباب و آلات و بـویژه اشـعار، رفتارهـا و مفاهیم عاشورایی در رسانه حاصل خواهد شد. در این بازنمایی می‌توان از شیوه‌های بیان خـود نمادها یعنی تمثال (تصویر)، نمایه (علی ) و سمبل (قراردادی) استمداد طلبید. یافته‌های تحقیق به نظر شما عزاداری‌های محرم چقدر در بین مردم رواج دارد؟ 85 درصد از شهروندان تهرانی (زیاد و تاحدی) معتقدند که عزاداری‌های محرم در بین مردم رواج دارد و تنها 15 درصد از شهروندان در حال حاضر میزان رواج عزاداری ها را کم می‌دانند.
