گزارشگری سیاست‌های علمی

اشاره: درس‌نامه آنلاین روزنامه‌نگاری علمی از سوی فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علمی (WFSJ) و با همکاری شبکه علوم و توسعه (SciDev.Net) طراحی شده است. پیش از این شش درس از این مجموعه از نظرتان گذشت. درس هفتم  که خود از چندین قسمت تشکیل شده به 'گزارشگری در باره سیاست های علمی' اختصاص دارد . در ادامه اولین بخش از درس هفتم این مجموعه را با موضوع 'چرا باید به سیاست های علمی پرداخت ' را با هم می‌خوانیم.

***

 7.1  چرا باید به سیاست های علمی توجه کرد؟

شاتل فضایی کلمبیا در هنگام بازگشت به زمین منفجر شد و از بین رفت: چه کسی را باید مسئول دانست و سرزنش کرد؟

اولین سفینه فضایی چین که به ماه سفر کرده بود، نخستین تصاویر خیره کننده خود از ماه را به زمین ارسال کرد. اما بلافاصله سئوال هایی درباه صحت این تصاویر روی اینترنت منتشر شد. آیا این امر نمادی از آزادی بیان است و یا آن‌گونه که یکی از دانشمندان چینی اشاره می‌کرد، باید آن را «حمله ای به یک ملت» ارزیابی می‌شود؟

نیروگاه هسته ای چرنوبیل در اوکراین منفجر شد و در اثر آن ابری از مواد رادیو اکتیور بر فراز اروپا گسترده شد: خطرات و پیامدهای  این رویداد چه هستند؟

یکی از متخصصان مالاریا، تاخیر در ارسال پشه بند به آفریقا را یکی از وحشتناک‌ترین جنایت های دوران ما توصیف کرده بود.  اما آیا پشه بند می‌تواند راه حلی جهانی برای این بیماری مرگبار باشد؟

کمیته‌ای در سازمان ملل، متشکل از دو هزار دانشمند اعلام کرده است؛ که گازهای گلخانه ای حاصل از فعالیت های انسانی عامل اصلی شکل گیری پدیده گرمایش زمین به شمار می‌رود.  آیا ما در این باره گلوله برف کوچکی را به حرکت انداخته ایم که ممکن است به بهمنی مهیب تبدیل شود؟ و اگر اینچنین است جامعه چطور باید واکنش نشان دهد؟

در همه این داستان ها چه نکته مشترکی وجود دارد؟

همه آنها به نوعی  به مشکلات سیاست علمی مربوط می‌شوند و برای این‌که شما بتوانید درباره این موارد و نمونه های مشابه در جهان علم به درستی و مستحکم گزارش کنید، باید از اصول سیاست‌های علمی آگاه باشید.

با مطالعه این درس شما اطلاعات و دیدگاه مناسبی درباره برخی از موضوعات گزارشگری از سیاست های علمی به دست خواهید آورد. موضوعاتی مانند این‌که کجاها باید به دنبال سوژه داستان‌هایی درباره سیاست های علمی بگردید، با چه کسانی برای به دست آوردن زاویه سیاسی یک موضوع صحبت کنید، چطور یک داستان مربوط به سیاست علم را منظم و متعادل کنید و چگونه با مسایل چالش برانگیزی مانند برخوردهای خشم آلود مقام های دولتی برخورد کنید. این امکان وجود دارد که  اگر به اندازه کافی داستانی را پیگیری و دنبال کنید متهم به آشکار کردن اسناد دولتی شوید که البته در برخی از شرایط می‌توان آن را نشانی از افتخار ارزیابی کرد.

7.2  سیاست علمی چیست؟

دانشمندان در یک محیط خلاء و درون آزمایشگاه هایی که از دنیای واقعی جدا و دور افتاده است کار نمی کنند. البته برخی از آنها آرزو می‌کنند کاش شرایط این‌گونه بود. پیگیری متعهدانه دانش که آن را علم می‌نامیم به طور جدایی نا پذیری با جامعه گره خورده است.

برای شروع، دانشمندان باید هزینه تحقیقات و مطالعات خود را از جایی تامین کنن. مالیات دهندگان تامین بخش بزرگی از این هزینه ها را در بسیای از کشورها بر عهده دارند. در حالیکه ممکن است کنجکاوی، نقطه آغاز و الهام بخش بسیاری از پروژه ها باشد اما نتایج و یافته ها در اغلب اوقات دارای عواقبی برای جامعه هستند. علم جهان ما را شکل داده است و در تصمیم گیری سیاست‌مدارن (البته گاهی به شیوه ای غیر منطقی) نقش ایفا می‌کند و سیاست‌مدارن (گاهی به شکلی غیر منطقی) نقش مهمی در تعیین این‌که کدام تحقیقات مجاز هستند و می‌توانند بودجه لازم را دریافت کنند، دارند.

اهمیت سیاست علمی، و این‌که لازم است تا چه عمقی درباره آن به کند و کاو بپردازید بستگی به مخاطب شما دارد.

اگر مخاطب شما دانشمندان هستند، باید به بررسی و کاوش نیروهای اجتماعی بپردازید که بر توانایی آنها در ساخته و پرداخته کردن آزمایش ها و تحقیقاتشان  تاثیر می‌گذارد. اگر مخاطب شما مردم عادی هستند، شما باید انگیزه هایی که پشت تصمیمات سیاسی قرار دارد و بر علم و یافته های تحقیقاتی و در نتیجه بر مخاطب تاثیر می‌گذارد را مورد بررسی قرار دهید.

به عبارت ساده، سیاست  علمی رابط میان علم و جامعه است. سیاست علمی شامل، تصمیم های بزرگ و کوچک درباره تحقیقات، و هر برنامه و عملی - چه موارد خردمندانه و چه آنهایی که اشتباه هستند - در باره علم می‌شود.

در نقش یک روزنامه نگار علمی اگر شما تنها به یافته ها بسنده کنید، به احتمال زیاد تصویر بزرگتر را از دست می‌دهید.

بله! می‌توانیم تصور کنیم که برخی از شما هم اکنون در حال فکر کردن به این موضوع هستید که سیاست علمی موضوعی خسته و کسل کننده است. اما اندکی صبرکنید. بیایید این موضوع را با برخی مثال ها از دنیای واقعی دنبال کنیم.

 7.2.1   مثال 1: تحقیقات سلول های بنیادی رویانی

از دید تئوری، سلول های بنیادی رویانی این قابلیت را دارند که به هر نوعی از سلول های موجود در بدن تبدیل شوند و به همین دلیل بسیاری از دانشمندان فکر می کنند این سلول ها می توانند در نهایت برای درمان بیماری هایی نظیر دیابت و پارکینسون به کار گرفته شوند. استفاده از آنها اما مساله ای مناقشه برانگیز است چراکه این سلول ها از جنین هایی با سن چند هفته استخراج می شوند و خود جنین در این فرآیند ازبین می رود.

توضیح علم سلول های بنیادی رویانی به اندازه کافی مشکل هست. در عین حال پرداختن به این موضوع شبیه راه رفتن در یک میدان مین گذاری شده از مسایل اخلاقی است و از نظر سیاسی نیز دیدگاه های به شدت قطبیده و متضادی درباره آن وجود دارد. در سال 2001، جورج بوش، رییس جمهور وقت آمریکا، به محققانی که برای دولت کار می کردند دستور داد آنها تنها می توانند بر روی تحقیقاتی درباره  سلول های بنیادی کار کنند که پیش از این فرمان، آغاز شده است. بسیاری از دانشمندان و محققان آمریکایی احساس می‌کردند قوانین دست و پای آنها را بسته و درهای پیشرفت را برای کشورهایی مانند سنگاپور باز کرده است، تا به دلیل قوانین و محدودیت های کمتر، در این زمینه پیشتاز شوند. نکته در این جا است که در این موضوع فهمیدن علم به تنهایی کافی نیست. یک روزنامه نگار علمی باید در زمینه مسایل سیاسی و اخلاقی حاشیه این موضوع نیز آگاهی کامل داشته باشد تا بتواند به شیوه موثر درباره تحقیقات سلول های بنیادی بنویسد.

  7.2.2 مثال 2: دفاع از زمین در برابر سیارک‌های مهاجم

در حدود 10 میلیون سیارک و دنباله دار درون منظومه شمسی ما وجود دارند. هر چند میلیون سال یک بار، زمین مورد اصابت یکی از این سنگ های بزرگ آسمانی قرار می‌گیرد. تصادمی که باعث می‌شود طوفانی از آتش سیاره ما را در بر بگیرد و بسیاری از گونه های حیات را نابود کند. اکنون پذیرفته شده است که برخورد شهاب‌سنگی به قطر حدود 10 کیلومتر عامل قتل عام دایناسورها در 65 میلیون سال قبل بوده است.

اگر ستاره شناسان بتوانند سیارکی را شناسایی کنند که تقدیر پایانی ما برروی آن ثبت شده باشد چه اتفاقی می‌افتد؟ فرض کنید، سیارک یا دنیاله داری که قرار است چند سال بعد به زمین برخورد کند؟ البته نگران نباشید، تا جایی که می‌دانیم چنین اتفاقی حداقل برای مدتی نمی افتد و ما در حال بحثی فرضی هستیم.

اما در صورت رخ دادن چنین شرایطی، به عنوان یک روزنامه نگار علمی از شما انتظار می‌رود که تا نتایج و تاثیرات و عواقب برخورد این سیارک، مکانیک مداری آن و استراتژی های فنی برای از بین بردن یا منحرف کردن آن را برای مخاطبانتان توضیح دهید.

بخش عمده ای از این کار به این بر می‌گردد که بتوانید مسایل پیچیده علمی را به زبانی ساده بیان کنید و این کاری است که شما برای آن تعلیم دیده اید و تخصص شما است.  اما مسایل اجتماعی وسیعی نیز در این باره وجود دارد. دولتها چگونه برای مقابله با این رویداد تصمیم خواهند گرفت؟ چه کشوری باید رهبری را بر عهده بگیرد؟ اگر این سیارک به قدری بزگ است که تنها گزینه پیش روی ما به منفجر کردن بمبی اتمی درکنار آن محدود می‌شود، چه کسی باید ماشه این شلیک را بچکاند؟ این‌ها سئوال‌هایی در مورد سیاست علمی هستند.

هنوز هم فکر می‌کنید سیاست علم موضوعی کسالت بار است؟ 

7.3   قوانین اصلی

این یک قانون اصلی است: هر داستان علمی یک زاویه سیاسی نیز دارد.( باید اعتراف کرد که گاهی این زاویه آشکار نیست و لازم است برای پیدا کردن جستجویی طولانی را انجام دهید). در هر حال این سه موضوع را همیشه در ذهن داشته باشید:

الف. هر داستانی همیشه بیش از یک رویه دارد، یک روزنامه نگار باید به دنبال نقطه نظرهای مختلف باشد، به ویژه دیدگاه ها و نظرات مخالف و باید بتواند تنوع دیدگاه ها درباره یک موضوع را در نوشته خود بازتاب دهد.

ب. برای هر داستانی یک داستان پیش زمینه نیز وجود دارد. با در اختیار داشتن زمان کافی شما باید انگیزه های دانشمندان و سازمان هایی که در باره آنها می‌نویسید را اگر مورد تحقیق قرار نمی دهید، حداقل مورد اشاره و بررسی قرار دهید. به قریحه کارآگاهی خود اجازه ظهور دهید: روزنامه نگاران آموزش داده شدند که جریان های مالی را دنبال کنند. پول و شخصیت ها هستند که تحقیقات و تصمیم هایی که اهداف تحقیقاتی را مشخص می‌کند، شکل می‌دهد.

پ. برای هر تصمیم سیاسی همیشه یک زاویه علمی وجود دارد. (بله! درست است که برخی اوقات باید به سختی دنبال این زاویه بگردید). یافته های علمی برای حمایت و یا مخالفت با سیاست‌گذاری ها در سطوح مختلف دولت ها مورد  استفاده قرار می‌گیرند و فرقی نمی کند شورای شهر باشد یا سازمان ملل متحد. مهم است که این موضوع را بررسی کنید که آیا تحقیقاتی که درباره آن می‌نویسید ممکن است در جریانی سیاسی مورد استفاده قرار بگیرد یا نه.